Black Friday – jak przeprowadzić wyprzedaż zgodnie z prawem?

Black Friday bywa określane jako początek przedświątecznego sezonu zakupowego, który co roku przyciąga tłumy konsumentów. Obecnie, przedsiębiorcy rozpoczynają przygotowania do Black Friday już kilka miesięcy wcześniej, aby zastosować się do obowiązujących przepisów, zadowolić klientów, a jednocześnie osiągnąć jak najwyższe zyski. Stosują w tym celu kreatywne, często skomplikowane praktyki udzielania zniżek, cashbacków, kodów rabatowych. Ważnym elementem bywa też umieszczony na stronie sklepu zegar, który nieubłaganie odlicza minuty do końca promocji zachęcając konsumenta do szybkiego dokonania zakupu.

Dyrektywa Omnibus i wytyczne Prezesa UOKiK

W ostatnich latach wiele mówiło się o stosowanym przez przedsiębiorców sposobie manipulacji – podwyższaniu cen tuż przed wyprzedażą po to, aby wywołać wrażenie, że rabat jest atrakcyjniejszy niż w rzeczywistości W tym roku, praktyka ta została ukrócona poprzez wprowadzenie obowiązku podawania informacji o najniższej cenie towaru lub usługi, która obowiązywała w okresie 30 dni przed wprowadzeniem obniżki. Kluczowy w tym zakresie jest nie tylko obowiązek podawania wcześniejszej ceny, ale również odpowiednia jej prezentacja – Prezes UOKiK przedstawił w tym temacie szczegółowe wytyczne dotyczące prawidłowego oznaczania obniżek. Zwraca w nich uwagę na kwestie, takie jak:

• dobrze widoczna, jednoznaczna, niebudząca wątpliwości informacja o cenach (liczba prezentowanych w komunikacji marketingowej cen nie powinna przekraczać dwóch lub trzech),
• prawidłowe oznaczenie najniższej ceny z 30 dni przed obniżką (musi
  ona znajdować się w najbliższym sąsiedztwie obniżonej ceny sprzedaży),
• jednoznaczna, niebudząca wątpliwości forma prezentowania informacji
  (kolor komunikatu lub tła, kontrast między nimi, wielkość komunikatu, czcionki, proporcje między poszczególnymi rodzajami prezentowanych cen),
• zasady oznaczania produktów psujących się lub z krótkim terminem przydatności, niepełnowartościowych, oferowanych w okresie krótszym niż 30 dni lub innych towarów dla których oznaczenie ceny z 30 dni przed obniżką nie jest możliwe.

 Informacja o obniżce ceny. Wyjaśnienia Prezesa UOKiK (2023.05.08)

Nieuczciwe praktyki rynkowe

Warto w tym kontekście zwrócić również uwagę, że działania podejmowane przez przedsiębiorców częstokroć mogą zostać zakwalifikowane jako nieuczciwa praktyka rynkowa, rozumiana jako działanie sprzeczne z dobrymi obyczajami, wprowadzające w błąd, powodujące lub mogące powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął. Takie działanie może dotyczyć w szczególności: istnienia produktu, jego rodzaju lub dostępności, cech produktu, ceny, sposobu obliczania ceny lub istnienia szczególnej korzyści cenowej, usług serwisowych, procedury reklamacyjnej, dostawy. Zwraca się w tym zakresie także uwagę, że sprzeczne z dobrymi obyczajami będą m.in. takie działania, które zmierzają do niedoinformowania, dezinformacji, wykorzystania naiwności lub niewiedzy klienta, wprowadzenia go w błąd co do realnych obciążeń związanych z umową. Niedozwolone jest także stosowanie agresywnych praktyk rynkowych, które poprzez nacisk w znaczny sposób ograniczają lub mogą ograniczać swobodę wyboru przeciętnego konsumenta.

 Art.  5. Ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 845).

 Wyrok SA w Gdańsku z 26.05.2021 r., I ACa 597/20, LEX nr 3366507.

Praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów

Podczas akcji promocyjnych, przedsiębiorcy zobowiązani są nie tylko respektować prawa indywidualnych konsumentów, ale również w sposób rzetelny i odpowiedzialny zadbać o interes ogółu. Zgodnie z art. 24 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, przez co rozumie
się przede wszystkim godzące w nie, sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami zachowanie przedsiębiorcy, w szczególności: naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji, nieuczciwe praktyki rynkowe lub czyny nieuczciwej konkurencji. Naruszenie takie ma miejsce wówczas, gdy bezprawna praktyka przedsiębiorcy dotyka konkretnej grupy (np. klientów danego przedsiębiorcy) lub nieograniczonej liczby konsumentów, zagrażając interesom każdego konsumenta będącego
lub mogącego być potencjalnie klientem przedsiębiorcy.

Nieuczciwa reklama

Nieodłącznym elementem każdej promocji jest reklama. Należy jednak pamiętać, że reklama również musi spełniać odpowiednie wymagania, w przeciwnym razie może zostać uznana za czyn nieuczciwej konkurencji,
a jej rozpowszechnianie będzie skutkować naruszeniem prawa do podjęcia swobodnej decyzji rynkowej. Zakazana jest w szczególności reklama:

• sprzeczna z przepisami prawa, dobrymi obyczajami lub uchybiająca godności człowieka,
• wprowadzająca klienta w błąd i mogąca przez to wpłynąć na jego decyzję co do nabycia towaru lub usługi,
• odwołująca się do uczuć klientów przez wywoływanie lęku, wykorzystywanie przesądów lub łatwowierności dzieci.

Zasady legalnej promocji

Nie jest zaskoczeniem, iż firmy starają się wszelkimi metodami przekonać klienta, że oferują produkty w ilościach limitowanych lub z bardzo dużymi zniżkami. Zdarza się, że takie zachowania przedsiębiorców balansują na granicy zgodności z prawem. Jeśli chcesz, aby Twoje działania były uczciwe i transparentne, skorzystaj z poniższych rad:

• Określ czas trwania promocji i nie zmieniaj go – promocja pozornie ograniczona czasowo jest nieuczciwą praktyką rynkową,
• Unikaj praktyk, które mogą utrudnić konsumentowi zrozumienie oferty, takich jak niejasne, lakonicznie wyrażone zasady promocji,
• Zadbaj o wypełnienie obowiązków nałożonych przez Dyrektywę Omnibus i realizuj je w zgodzie z wytycznymi Prezesa UOKiK,
• Informuj konsumenta o warunkach promocji i wszystkich opłatach, które musi uiścić,
• Zadbaj o przejrzysty, zgodny z prawem regulamin promocji, który zapewni należytą ochronę interesów konsumenta,
• Prezentuj towary i usługi w sposób przejrzysty, niebudzący wątpliwości, w szczególności w zakresie ich ceny, dostępności, jakości,
• Nie oferuj pozornie obniżonych cen – takie działanie może wprowadzać konsumenta w błąd,
• Przestrzegaj praw konsumenta, w szczególności prawa do zgłoszenia reklamacji, odstąpienia od umowy, prawa do informacji,

Zakupy na wyprzedaży nie powinny wymagać od konsumenta ponadprzeciętnego skupienia – skomplikowane zasady promocji skutecznie odstraszają klientów i mogą wzbudzać podejrzenie, że promocja jest mało atrakcyjna bądź nieuczciwa.

Nie warto również wprowadzać konsumentów w błąd – pamiętaj, że zakup za pośrednictwem strony internetowej stanowi umowę zawartą na odległość. Zgodnie z art. 27 ustawy o prawach konsumenta, fakt ten umożliwia konsumentowi odstąpienie od niej bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kosztów w ciągu 14 dni. Wystarczy więc, że w tym terminie konsument uświadomi sobie, że zakup nie był dla niego korzystny, a będzie mógł bardzo łatwo wycofać się z pochopnej decyzji.

Jakich praktyk unikać?

Przykładem mało przejrzystej promocji na Black Friday mogą być tegoroczne działania jednego z największych sprzedawców produktów RTV i AGD w Polsce. W specjalnej ofercie, w ramach sprzedaży jednego produktu wskazywane są nawet cztery różne ceny. Okazuje się bowiem, że ogólna cena produktu może być inna w zależności od tego czy kupujący zdecyduje się na raty czy też nie. W związku z implementacją dyrektywy Omnibus na stronie prezentowana jest także najniższa cena z 30 dni przed obniżką. Poza tym, nieco niżej można znaleźć informację o cenie produktu bez kodu rabatowego (wtedy to konsument zostaje uświadomiony, że warunkiem uzyskania promocyjnej ceny jest skorzystanie z tegoż kodu). Jeśli konsument zdecyduje się czytać dalej, będzie miał również okazję dowiedzieć się, że kody rabatowe się nie łączą.

Już samo nagromadzenie cen sprawia, że nawet skupiony, spostrzegawczy konsument będzie miał problem, aby zorientować się, jaka jest faktyczna cena produktu i jakie warunki muszą być spełnione, aby skorzystać z promocji. Część towarów objęto jednocześnie kilkoma akcjami, co sprawia że bardzo trudno jest zorientować się, jaki wybór będzie optymalny. Mnogość i nieusystematyzowane łączenie się różnych promocji prowadzą do sytuacji, w której kwota, jaką zobaczy klient po dodaniu produktów do koszyka, może być dla niego sporym zaskoczeniem.

Jakie konsekwencje grożą za naruszenie przepisów?

Jak wskazuje Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów: najważniejszym prawem konsumenta jest prawo do rzetelnej informacji. Znamiennym jest, że każdego roku UOKiK otrzymuje wiele skarg od konsumentów, którzy zarzucają sprzedawcom nieuczciwe praktyki rynkowe. Warto w tym zakresie przypomnieć, że każdy może zgłosić Prezesowi Urzędu zawiadomienie dotyczące podejrzenia stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów (obejmujące na przykład wspomniane nieuczciwe praktyki rynkowe), a Prezes zobowiązany jest je rozpatrzeć.

Prezes UOKIK może w takim przypadku wydać decyzję o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i nakazać zaniechania stosowania tej praktyki, zobowiązać przedsiębiorcę do złożenia odpowiedniego oświadczenia lub nakazać publikację decyzji. Prezes UOKiK ma również możliwość nałożyć na przedsiębiorcę karę finansową w wysokości nie większej niż 10% jego obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Nie jest to katalog zamknięty –dopuszczalne jest także zobowiązanie przedsiębiorcy do zastosowania innych środków, które w danej sprawie zostaną uznane za efektywne i konieczne, z zastrzeżeniem, że środki te powinny być proporcjonalne do wagi i rodzaju naruszenia.

W razie dokonania nieuczciwej praktyki rynkowej konsument ma także prawo żądać od przedsiębiorcy zaniechania tej praktyki, usunięcia jej skutków, złożenia odpowiedniego oświadczenia, obniżenia ceny, naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych lub zasądzenia odpowiedniej sumy na cel społeczny. Ponadto, działanie takie może skutkować odpowiedzialnością karną – stosowanie agresywnej praktyki rynkowej podlega karze grzywny.

Warto w tym miejscu wspomnieć także o innej, przykrej konsekwencji takich działań. W dobie nieograniczonego dostępu do informacji stosowanie nieuczciwych praktyki może bardzo negatywnie wpłynąć na reputację firmy. Spadek zaufania konsumentów może być odczuwalny finansowo, a jego następstwa są wyjątkowo dotkliwe.

Jak uchronić się od negatywnych skutków?

Z pomocy prawnika warto skorzystać nie tylko w kontekście Black Friday. Dzięki wsparciu specjalisty  dużo łatwiejsze może okazać się planowanie promocji zwłaszcza w kontekście nowych obowiązków nałożonych na przedsiębiorców. Przydatna będzie również pomoc w zakresie sporządzenia prawidłowo skonstruowanego regulaminu promocji, który właściwie zabezpieczy interesy zarówno przedsiębiorcy jak i konsumentów.
Takim doradztwem służy Dział Prawa Własności Intelektualnej Kancelarii Sadkowski i Wspólnicy.