Czy Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych w Polsce powinien być jawny?

Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych jest prowadzony przy użyciu systemu teleinformatycznego. Jego celem jest gromadzenie oraz przetwarzanie informacji o beneficjentach rzeczywistych podmiotów zdefiniowanych w art. 58 ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (dalej: „ustawa AML”) oraz informacji o osobach uprawnionych do dokonania zgłoszeń do CRBR, o których mowa w art. 61 ust. 1 tejże ustawy. Zgodnie z obecnym brzmieniem przepisów, dane o beneficjentach rzeczywistych dostępne są we wszystkich przypadkach i mogą być udostępnione każdej osobie. Kwestia jawności rejestru od początku spotykała się z krytyką. Kwestionował ją już m.in. Rzecznik Praw Obywatelskich oraz przedstawiciele Urzędu Ochrony Danych Osobowych.

Zadania Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych 

Rejestr ma kluczowe znaczenie dla udaremniania przestępstw o charakterze finansowym, poprzez uniemożliwienie ukrycia tożsamości beneficjentów w skomplikowanej strukturze korporacyjnej. Na podstawie numeru NIP podmiotu można ustalić tożsamość jej beneficjenta rzeczywistego. Z kolei  numer PESEL umożliwia sprawdzenie, z jakimi podmiotami dana osoba jest powiązana.

Wniosek o ograniczenie publicznego dostępu do informacji

Pewna luksemburska spółka wystąpiła z wnioskiem o ograniczenie publicznego dostępu do informacji ujawnionych na temat beneficjentów w rejestrze UBO (ang. ultimate beneficial owner). Niewspółmierne ryzyko naruszenia podstawowych praw beneficjenta było głównym argumentem wniosku, który ostatecznie nie został rozpatrzony pozytywnie przez Luxembourg Business Registers. Decyzja została zaskarżona przez wnioskujący podmiot, a Sąd w Luksemburgu zwrócił się z pytaniem prejudycjalnym do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej „TSUE”). TSUE stwierdził na podstawie unijnej Karty Praw Podstawowych, że przepis dyrektywy AML jest nieważny. Zezwala on bowiem państwom członkowskim na nieograniczone udostępnianie danych o beneficjentach rzeczywistych podmiotów o charakterze korporacyjnym i innych podmiotów prawnych zarejestrowanych na swoim terytorium.

Przełomowe orzeczenie TSUE krytykujące publiczny dostęp do informacji

TSUE 22 listopada 2022 r. (sygn. C-37/20 i C-601/20) zakwestionował nieograniczony, publiczny dostęp do informacji na temat beneficjentów rzeczywistych. Jawność rejestrów UBO w bezzasadny sposób ingeruje w prywatność i nie jest niezbędna dla osiągnięcia celów w zakresie zwalczania prania pieniędzy i finansowa terroryzmu. Według TSUE pełna jawność informacji jest sprzeczna z Kartą Praw Podstawowych oraz nie jest konieczna, ani proporcjonalna do zamierzonego celu. Wskazano również, że ujawnienie danych może negatywnie wpłynąć na bezpieczeństwo finansowe, ponieważ każdy ma możliwość uzyskania informacji o sytuacji materialnej i finansowej beneficjenta oraz rodzić ryzyko niewłaściwego wykorzystania danych. Powszechny dostęp do informacji o beneficjentach rzeczywistych stanowi istotną ingerencję w prawo do poszanowania życia prywatnego i ochrony danych osobowych.

Wpływ orzeczenia TSUE na inne państwa

Cypryjski rząd natychmiastowo zareagował na rozstrzygnięcie TSUE. Departament Rejestru Spółek i Własności Intelektualnej, który prowadzi rejestr działalności gospodarczej na Cyprze, po tygodniu od wydania wyroku przez TSUE oznajmił, iż dostęp do Rejestru Właścicieli Beneficjalnych dla społeczeństwa zostaje zawieszony. Podobnie postąpił ustawodawca w Holandii, gdzie publiczność rejestru UBO została zawieszona niezwłocznie po wydaniu orzeczenia TSUE.

Nowa tendencja – orzecznictwo europejskich trybunałów przeciwne inwigilacji przedsiębiorców

Możemy zaobserwować, że od jakiegoś czasu orzecznictwo europejskich trybunałów mocniej sprzeciwia się zaostrzeniom regulacyjnym państw, dającym organom państwowym legitymację do inwigilacji przedsiębiorców wbrew prawom jednostek. Powyższe orzeczenie TSUE może spowodować zwiększenie prywatności firm i ich beneficjentów rzeczywistych, którzy do tej pory byli wystawieni na konsekwencje nieograniczonego dostępu do informacji na ich temat.

CRBR a polskie przepisy

W Polsce do tej pory nie zostały podjęte jeszcze, żadne decyzje w przedmiocie ograniczenia dostępu do rejestru beneficjentów rzeczywistych (CRBR).
Już pod koniec września 2020 r. w Polsce zarejestrowanych było 461 000 spółek prawa handlowego, 9 800 spółdzielni oraz 18 900 fundacji i stowarzyszeń. Dane pochodzą z raportu Centralnego Ośrodka Informacji Gospodarczej. Wszystkie te podmioty zgodnie z obowiązującą ustawą o AML są zobowiązane do ujawnienia informacji w przedmiocie beneficjenta rzeczywistego spółki w CRBR.