Dobrą wiarę w VAT ocenia się według orzecznictwa europejskiego

Naczelny Sąd Administracyjny wydał ważne dla podatników VAT orzeczenie dotyczące tzw. dobrej wiary w zakresie nabycia prawa do odliczenia podatku naliczonego. W wydanym 9 października 2014 r. (sygn. I FSK 664/14) wyroku, NSA sprzeciwił się dokonywaniu wykładni pojęcia dobrej wiary kupieckiej w oparciu o regulacje cywilnoprawne, tj. art. 169 kodeksu cywilnego, nakazując, by w zakresie oceny istnienia dobrej wiary przedsiębiorcy w weryfikacji kontrahentów odwoływać się wyłącznie do dorobku orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

NSA orzekł, że na gruncie podatku VAT zagadnienie należytej staranności kupieckiej (tzw. dobrej wiary) ma swoje bezpośrednie źródło i właściwe jemu rozumienie w unijnym prawie podatkowym kształtowanym orzecznictwem TSUE, a nie w polskim prawie cywilnym, a co za tym idzie ani sądy, ani organy podatkowe nie powinny stosować uregulowań krajowego prawa cywilnego do orzekania o sytuacji prawnopodatkowej podatników w zakresie nabycia prawa do odliczenia. Powinny również indywidualnie oceniać każdą sprawę pod kątem tego, czy podatnik wiedział lub powinien był wiedzieć, że transakcja, w której uczestniczył wiąże się z przestępstwem w dziedzinie podatku VAT.

Sąd orzekający powołał bogate orzecznictwo wspólnotowe (m.in. w sprawach C-80/11 i C-142/11 Mahagében i Dávid, C-324/11 Tóth oraz w polskiej sprawie C-33/13), zgodnie z którym przepisy wspólnotowe stoją na przeszkodzie praktyce krajowej, w ramach której organ podatkowy odmawia prawa do odliczenia z tego powodu, iż podatnik nie upewnił się, że wystawca faktury za towary, których prawo do odliczenia ma dotyczyć, jest podatnikiem, że dysponował on tymi towarami i był w stanie je dostarczyć oraz że wywiązał się z obowiązku złożenia deklaracji i zapłaty podatku od wartości dodanej, albo z tego powodu, że podatnik nie posiada, poza fakturą, innych dokumentów potwierdzających spełnienie powyższych warunków, mimo że spełnione są warunki materialne i formalne powstania prawa do odliczenia, a podatnik nie miał przesłanek podejrzewać, że wystawca faktury dopuścił
się nieprawidłowości lub przestępstwa. W orzecznictwie europejskim przyjęto również zasadę, że niezgodne z prawem jest sankcjonowanie odmową możliwości skorzystania z prawa do odliczenia przez podatnika, który nie wiedział i nie mógł wiedzieć, że w ramach danej transakcji dostawca dopuścił się przestępstwa lub że inna transakcja w łańcuchu dostaw, dokonana przed transakcją przeprowadzoną przez owego podatnika lub po niej, miała miejsce z naruszeniem przepisów o podatku VAT (np. wyrok w sprawie C 409/05 Teleos, w sprawach połączonych C-354/03, C-355/03
i C-484/03 Optigen, Fulcrum Electronics i Bond House Systems oraz wyroki
C-439/04 i C-440/04 Axel Kittel i Recolta Recycling). Przytoczono jednocześnie tezę, zgodnie z którą podmioty prawa nie mogą
powoływać się na przepisy prawa unijnego w celu popełnienia przestępstwa lub nadużycia swoich uprawnień (tak np. wyrok w sprawie C-255/02 Halifax i in.).

Przedmiotowe zagadnienie jest szczególnie istotne dla podatników działających w branżach narażonych na działania podmiotów, których celem jest wyłudzanie nienależnego zwrotu podatku VAT. Przykładem takich działań jest mechanizm „karuzeli podatkowej”, polegający (szczególnie w kontekście transakcji wewnątrzwspólnotowych) na dokonywaniu szeregu transakcji pomiędzy podmiotami formalnie istniejącymi w odpowiednich rejestrach, w toku których w pewnym momencie nie dochodzi do faktycznego wykonania czynności opodatkowanej, dochodzi natomiast do wyłudzenia przez poszczególne podmioty zwrotu podatku z budżetu państwa. Dla lepszego zakamuflowania tych struktur, przestępcy bardzo często dobierają do udziału w tych łańcuchach uczciwych przedsiębiorców. Po uzyskaniu stosownych kwot podmioty przestępcze z reguły znikają, zaś organy podatkowe w praktyce ścigają podmioty nieświadome swojego uczestnictwa w powyższym procederze, między innymi odmawiając im prawa do odliczenia. Zarówno Europejski Trybunał Sprawiedliwości, jak i obecnie TSUE niejednokrotnie wskazywały, że tak restrykcyjne podejście organów podatkowych może naruszać zasadę neutralności podatku od wartości dodanej, której nieodłącznym elementem jest istnienie prawa do odliczenia podatku naliczonego.