Klauzula obejścia prawa podatkowego do przyjęcia w trybie pilnym

W ostatnich dniach 2015 r. resort finansów przekazał do konsultacji publicznych projekt ustawy wprowadzającej do Ordynacji podatkowej tzw. generalną klauzulę obejścia prawa podatkowego. Na podstawie tych przepisów władze podatkowe otrzymają instrument prawny umożliwiający im skuteczne zakwestionowanie skutków podatkowych czynności, które co prawda prowadzą do uzyskania korzyści prawnych w sposób legalny, lecz w ocenie organu podatkowego nie mają wystarczającego uzasadnienia gospodarczego. W rezultacie fiskus będzie mógł określać wysokość zobowiązań podatkowych z pominięciem transakcji lub struktur, które uzna za sztuczne, a zatem służące niemal wyłącznie uzyskaniu korzyści podatkowych. Projektodawca zakłada, iż wskazane przepisy wejdą w życie w II kwartale 2016 r.

Wielkie sklepy, wielkie banki, wielkie korporacje… Wielkie zyski uzyskiwane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, których lwia część jest transferowana za granicę bez opodatkowania w Polsce. Przeciwdziałaniu tego rodzaju patologiom mają służyć takie inicjatywy ustawodawcze obecnego rządu
jak podatek od sklepów wielkopowierzchniowych, podatek bankowy oraz tzw. klauzula obejścia prawa podatkowego. W przypadku każdej z ww. inicjatyw pojawia się jednak obawa, iż wbrew wyrażonym m.in. w uzasadnieniach legislacyjnych założeniom, najdotkliwiej uderzą one w te osoby, których
byt miały poprawić, np. w małych handlarzy, klientów banków
lub przedsiębiorców narażonych na dyskrecjonalną decyzję urzędnika stosującego klauzulę obejścia prawa podatkowego, mimo iż podatnicy ci nie korzystają z agresywnych schematów planowania podatkowego.

W przypadku projektów tak ważnych ustaw podatkowych szczególnie istotne jest utrzymanie wyjątkowej precyzji w sformułowaniu uchwalanych przepisów podatkowych, przeprowadzenie rzetelnych konsultacji publicznych oraz dokonanie dokładnej analizy wszelkich możliwych skutków wejścia w życie takich przepisów.

Warto zaznaczyć, iż w odniesieniu do klauzuli obejścia prawa podatkowego minister Szałamacha nie musiał brać na siebie ciężaru tworzenia projektu ustawy „od zera” lecz mógł posłużyć się projektem przygotowywanym przez służby poprzedniego Ministra Finansów, których wejście w życie było pierwotnie zaplanowane na 1 stycznia 2016 r. Jednak w maju 2015 r., w kontekście zbliżających się wyborów prezydenckich i parlamentarnych, premier Kopacz podjęła decyzję o odroczeniu procedowania nad wprowadzeniem tej klauzuli.

Na przełomie roku do projektu wróciła już nowa ekipa rządząca. Zdaje
się, że do tego czasu część przedsiębiorców oraz ekspertów zdążyła
się już oswoić z myślą, że wprowadzenie w Polsce takiej klauzuli jest
już w zasadzie nieuniknione, w szczególności biorąc pod uwagę globalną tendencję do uszczelniania systemów podatkowych, wytyczne Komisji Europejskiej z 2012 r. oraz fakt, że oprócz Polski prawie wszystkie państwa wprowadziły już takie rozwiązania do swoich porządków prawych.

Nad projektowaną obecnie w Polsce klauzulą nadal wisi jednak cień wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 2004 r. (sygn. K 4/03), w którym uznał on, że klauzula obejścia prawa podatkowego, która została wprowadzona do Ordynacji Podatkowej do 2003 r., jest sprzeczna z ustawą zasadniczą. Analizując treść przepisów skierowanych do konsultacji w grudniu 2015 r. oraz obserwując aktualny tryb wprowadzania ww. klauzuli przez resort finansów, nie można nie odnieść wrażenia, że ewentualna ocena tej ustawy przez Trybunał jest jedną z ostatnich rzeczy, którą przejmowałby
się projektodawca.

Przede wszystkim zaznaczyć należy, że projektowana klauzula ma zacząć obowiązywać w trakcie roku podatkowego po upływie zaledwie 14-dniowego okresu vacatio legis. Zastosowanie klauzuli poprzez wydanie decyzji określającej zobowiązanie podatkowe podatnika może spowodować pogorszenie jego sytuacji podatkowej, a w konsekwencji naruszenie jego prawa do pewności swoich zobowiązań podatkowych w trakcie całego roku podatkowego, co jest sprzeczne z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego.

Ponadto, podstawą do stwierdzenia niekonstytucyjności projektowanych przepisów o klauzuli obejścia prawa podatkowego może być również naruszenie zasady lex retro non agit poprzez pominięcie w ustawie przepisów przejściowych oraz możliwość ewentualnego zastosowania tej klauzuli do zdarzeń związanych z optymalizacją podatkową, które miały miejsce przed wejściem tej ustawy w życie.

W związku z możliwością pozbawiania podatnika ochrony prawnej poprzez uchylenie uzyskanej przez niego interpretacji podatkowej, projektowane przepisy mogą również naruszać zasady pewności stosowania prawa podatkowego oraz zasady zaufania do organów państwa.

Mimo jednak, iż efektywności procedowania przez Trybunał Konstytucyjny może obecnie być źródłem wątpliwości i niepewności, to należy pamiętać o tym, że również sądy administracyjne mogą stosować, a wręcz są zobowiązane do stosowania przepisów Konstytucji.