Kolejne zmiany – Compliance w przedsiębiorstwie

Kolejne zmiany w projekcie nowej Ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

Z końcem roku na stronach Rządowego Centrum Legislacji ukazała się kolejna wersja projektu ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych (projekt z dn. 21.12.2018 r). W nowej odsłonie projektu zrezygnowano z dwóch kontrowersyjnych propozycji legislacyjnych. Po pierwsze odstąpiono od karania członków rad nadzorczych oraz komisji rewizyjnych, którzy nie zapobiegli popełnieniu przestępstw z art. 296 § 1-4 k.k. Kolejną istotną zmianą jest rezygnacja przez projektodawcę z powszechnie krytykowanej przesłanki odpowiedzialności podmiotu zbiorowego w postaci „niezachowania przez podmiot zbiorowy ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że można było przewidzieć możliwość popełnienia czynu zabronionego”.

Ostateczny kształt projektu zakłada zatem, iż podmiot zbiorowy ponosić będzie odpowiedzialność za tzw. czyny quasi-własne, to jest czyny zabronione, których znamiona będą realizowane przez działanie lub zaniechanie jego organu (np. zarządu, rady nadzorczej) albo umyślne działanie lub zaniechanie członka organu (np. członka zarządu). Warunkiem jest jednak, by dany czyn zabroniony pozostawał w bezpośrednim związku prowadzoną przez podmiot zbiorowy działalnością.

Kolejna odsłona projektu utrzymuje w pełnym zakresie, bez żadnych modyfikacji, odpowiedzialność podmiotu zbiorowego za czyny zabronione popełniane przez jego pracowników, reprezentantów (pełnomocników, prokurentów), kontrahentów czy też podwykonawców. W tym zakresie nadal na podmiocie zbiorowym będzie spoczywał obowiązek wykazania, iż nie ponosi on winy w wyborze, winy w nadzorze oraz winy w organizacji. Kluczem do tego będzie udowodnienie przez podmiot zbiorowy (w tym zakresie funkcjonować będzie swoiste domniemanie winy), że dochowano należytej staranności w zakresie powierzenia danych czynności konkretnej osobie, nad którą był sprawowany należyty nadzór. Ponadto, w dalszym ciągu to podmiot zbiorowy (począwszy od mikro przedsiębiorców) będzie musiał wykazać, iż dochował należytej staranności w zakresie stworzenia procedur organizacyjnych w przedsiębiorstwie, których celem jest rzeczywiste limitowanie możliwości wystąpienia nieprawidłowości w postaci popełnienia czynu zabronionego. Zaznaczyć w tym miejscu warto, iż „należyta staranność”, którą projektodawca recypował wprost z kodeksu cywilnego, oznaczać będzie w tym przypadku staranność najwyższą, właściwą dla profesjonalisty.

Przypomnieć należy, że nowa ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych przewiduje dotkliwe sankcje dla przedsiębiorców, w postaci kar pieniężnych od 30 tys. zł do nawet 60 mln zł, a także sankcję najdalej idącą, tj. rozwiązanie podmiotu zbiorowego.

Tempo prac nad komentowanym projektem wskazuje, iż jego uchwalenie jest dla projektodawcy priorytetem i należy spodziewać się, że już w styczniu bieżącego roku zostanie on skierowany do sejmu. Przypominamy, że ustawa ma wejść w życie sześć miesięcy po jej ogłoszeniu. To oznacza, iż od momentu jej ogłoszenia, przedsiębiorcy będą mieć jedynie 6 miesięcy na dostosowanie działalności swojego przedsiębiorstwa do wymogów nowelizowanej ustawy w zakresie wprowadzenia wewnętrznych procedur oceny zgodności działania podmiotu zbiorowego z prawem (Compliance).

Podsumowując, pomimo ukazania się kolejnej odsłony projektu ustawy, zachowany został jej rewolucyjny kształt. Wedle rzeczonego projektu nie będzie konieczności uzyskania prejudykatu w postaci prawomocnego skazania osoby fizycznej za czyn zabroniony – postępowanie wobec podmiotu zbiorowego może toczyć się odrębnie od postępowania wobec osoby fizycznej. Utrzymana została również koncepcja tzw. winy anonimowej, co oznacza, że warunkiem odpowiedzialności podmiotu zbiorowego nie będzie ustalenie konkretnej osoby fizycznej, będącej sprawcą przestępstwa.

Wzmiankowane rozwiązania legislacyjne mają spowodować, iż ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych będzie powszechnie stosowana (nie będzie „ustawą martwą”), przez co stanie się skutecznym narzędziem dla karania podmiotów zbiorowych, których działalność generuje popełnianie przestępstw i przestępstw skarbowych.

Kancelaria Sadkowski i Wspólnicy oferuje przedsiębiorcom usługę w postaci kompleksowego wdrożenia w przedsiębiorstwie systemu criminal compliance, którego celem jest dostosowanie organizacji przedsiębiorstwa do wymogów ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Rolą criminal compliance jest stworzenie takiej organizacji przedsiębiorstwa, która zapewnić ma jego prowadzenie zgodnie z przepisami prawa karnego. Wdrażanie systemu compliance składa się z kilku etapów, na które składają się: 1) audyt działalności przedsiębiorstwa; 2) stworzenie mapy ryzyka oraz przedstawienie rekomendacji w zakresie dostosowania organizacji przedsiębiorstwa; 3) opracowanie rekomendowanych zindywidualizowanych procedur compliance oraz monitorowanie prawidłowości ich funkcjonowania; 4) szkolenia dla kadry menadżerskiej oraz pracowników przedsiębiorstwa.

Autor: Mecenas Dawid Rasiński