KRS może wykreślać nieprawidłowych prokurentów

Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2015 r.
(III CZP 34/14) usystematyzowała rozbieżne dotychczas stanowiska judykatury w zakresie „prokury niewłaściwej”, ustalając, iż niedopuszczalny jest wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu.

Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, wniósł o rozstrzygnięcie przez skład
7 sędziów Sądu Najwyższego przytoczonego na wstępie zagadnienia prawnego. W uzasadnieniu wskazał, że z sondażu przeprowadzonego w dziewięciu wybranych okręgach sądowych wynika, iż wykładnia przepisów o prokurze zawartych w kodeksie cywilnym jest niejednolita. W postanowieniach niektórych sądów rejestrowych dopuszczalność wpisu prokury udzielonej jednej osobie z zastrzeżeniem, że może ona działać tylko łącznie z członkiem zarządu, nie jest kwestionowana, natomiast sądy innych okręgów odmawiają wpisu takiej prokury. Zdarzają się także, w tym samym okręgu, zarówno postanowienia odmawiające wpisu takiej prokury,
jak i dopuszczające jej wpis.

Czy możliwy jest wpis do Krajowego Rejestru Sądowego, w rubryce Prokurenci, jednego, prokurenta z jednoczesnym zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki?

Sąd Najwyższy ustalił, iż wykładnia literalna przepisów kodeksu cywilnego o prokurze wskazuje, że ustawodawca ustanowił trzy jej rodzaje. Po pierwsze, prokurę singularną, której przedsiębiorca udziela innej osobie lub osobom. Jeżeli udzielono takiej prokury kilku osobom, każda z nich jest umocowana do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, z wyjątkiem czynności, o których mowa w art. 109 KC. Jest to więc prokura wykonywana jednoosobowo. Po drugie, przedsiębiorca może udzielić prokury łącznej. W takim przypadku do skutecznego składania oświadczeń woli za przedsiębiorcę konieczne jest złożenie oświadczenia woli przez wszystkie osoby, którym udzielono prokury łącznej. Można także udzielić prokury łącznej lub singularnej, ale ograniczyć jej zakres tylko do spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa. Będzie to prokura oddziałowa. De lege lata brak podstaw prawnych do udzielania przez przedsiębiorcę innego rodzaju prokury. Dodatkowo należy pokreślić, że przepisy o prokurze zostały w obecnym kształcie wprowadzone do porządku prawnego stosunkowo niedawno, bo w 2003 r. Wprowadzając prokurę do kodeksu cywilnego, ustawodawca dopuścił nowy trzeci rodzaj prokury, prokurę oddziałową. Nie dokonał dalszej modyfikacji przepisów o prokurze i wprowadzania nowych jej rodzajów. W szczególności nie dopuścił prokury polegającej na tym, że ustanawia się jednego prokurenta, ale wskazuje, iż jest to prokura łączna wykonywana z członkiem zarządu.

Pozostało zatem do rozważenia, czy można ustanowić prokurenta oraz uzależnić skuteczność dokonywanych przez niego czynności w imieniu spółki od tego, aby dokonywał ich łącznie z członkiem zarządu. Sąd Najwyższy potwierdził, iż w takim przypadku nie można mówić o prokurze łącznej, bowiem wykładnia art. 109 KC nie pozostawia wątpliwości, że prokury łącznej można udzielić kilku osobom łącznie. Wobec tego, każda z nich jest prokurentem
tyle tylko, że do skuteczności czynności prawnej, której dokonują w imieniu spółki, wymagane jest oświadczenie woli każdego z nich. Z przepisu tego wynika jednoznacznie, że prokura może być udzielona kilku osobom łącznie
i to jest właśnie prokura łączna. Nie jest wobec tego prokurą łączną udzielenie prokury tylko jednej osobie. Brak też podstaw prawnych, aby uzależniać skuteczność czynności dokonywanych przez prokurenta w imieniu spółki od oświadczenia woli członka zarządu spółki. W konsekwencji uznać należy, że prokury łącznej można udzielić kilku osobom, co oznacza, że do skutecznego reprezentowania przez nich spółki będzie wymagane złożenie oświadczenia woli przez każdego z nich. Gdyby wolą ustawodawcy było, aby drugą osobą w prokurze łącznej mogła być osoba, która nie jest prokurentem, wymagałoby to wyraźnego postanowienia ustawy.

Przykładem takiej regulacji jest tzw. reprezentacja mieszana,
dla której podstawę stanowi art. 205 lub 373 KSH. W przepisach tych wyraźnie przewiduje się, że jeżeli zarząd jest wieloosobowy, do skutecznego złożenia oświadczenia woli za spółkę, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, wystarczy złożenie oświadczenia woli przez członka zarządu i prokurenta. Należy zauważyć, że określony w ustawie sposób reprezentacji spółki kapitałowej może być modyfikowany, jest to jednak możliwe tylko w umowie spółki lub w statucie. Ustawa nie dopuszcza modyfikacji zasad reprezentacji spółki przez jednostronne oświadczenie woli członka lub członków zarządu, jakim jest oświadczenie o udzieleniu prokury. Warto także podkreślić, że również Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 kwietnia 2001 r. III CZP 6/01 oraz doktryna powstała na kanwie tej uchwały nie dopuszczają, aby można było za prokurę łączną uważać prokurę ustanowioną tylko dla jednej osoby i uzależnić skuteczność jej reprezentacji od wyrażenia woli przez członka zarządu. W doktrynie przeważa zdecydowanie stanowisko o braku podstaw
dla ustanowienia takiej prokury. Sąd Najwyższy dopuścił wprawdzie we wspomnianej uchwale taką możliwość, ale uznał, że jest to prokura łączna niewłaściwa, dla której podstawą mogą być przepisy o prokurze stosowane tylko w drodze analogii.

Podniesione argumenty przemówiły za przyjęciem, że nie jest dopuszczalny wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu. Ustalono brak podstaw dla ustanowienia takiej prokury, gdyż nie przewidują jej przepisy KC o prokurze, a ponadto taka prokura byłaby sprzeczna z podstawową zasadą reprezentacji osób prawnych, określoną w art. 38 KC. Mając powyższe na względzie wpisy w Krajowym Rejestrze Sądowym prokury jednoosobowej określanej jako prokura łączna z członkiem zarządu, powinny zostać wykreślone. Podstawę do ich wykreślenia stanowi
art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym.

Przyjęta wykładnia przepisów o prokurze i reprezentacji spółki kapitałowej nie ma zastosowania do oceny skutków czynności prawnych dokonanych przez ustanowionych niezgodnie z nią prokurentów. Z tych względów przyjęta w uchwale wykładnia obowiązuje tylko od chwili jej podjęcia.
Biorąc pod uwagę, że istniała długoletnia, tolerowana przez wiele sądów rejestrowych praktyka uznawania tzw. prokur łącznych niewłaściwych, przyjęta wykładania przepisów o prokurze nie powinno prowadzić do podważenia bezpieczeństwa obrotu i możliwości pozbawiania skuteczności wielkiej ilości czynności prawnych, dokonanych przez prokurentów ustanowionych
w ten sposób. Skoro ustanawianie tego rodzaju prokur było spowodowane występowaniem rozbieżności interpretacyjnych w stosowaniu prawa przez podmioty zobowiązane do przestrzegania norm prawnych w takiej sytuacji zaistniała możliwość ograniczenia wstecznego stosowania ustalonej interpretacji przepisu.