Nowelizacja postępowania cywilnego

Niezwykle istotna nowelizacja postępowania cywilnego
podpisana przez Prezydenta RP z dniem 24 lipca 2019 r.

W środę 24 lipca 2019 r. Prezydent RP podpisał Ustawę z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych ustaw, wprowadzającą w postępowaniu cywilnym szereg istotnych zmian, w tym dotyczących opłat i kosztów sądowych czy postępowania gospodarczego. W większości, zmiany te już niedługo wejdą w życie. O to najważniejsze z nich.

Po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia Ustawy:

• wejdą w życie przepisy, zgodnie z którymi z zasady dopuszczalnym będzie wydanie przez sąd postanowienia na posiedzeniu niejawnym, a co dotychczas możliwym było jedynie w określonych przypadkach. Należy też zwrócić szczególną uwagę na sprawy, w których postępowanie zawieszone zostanie w razie niestawiennictwa powoda lub obu stron na rozprawie bądź też na zgodny wniosek stron lub wniosek spadkobiercy, albowiem skróceniu ulegną terminy, po upływie których sąd umorzy takie postępowanie jeżeli w międzyczasie nie został zgłoszony wniosek o podjęcie postępowania – z terminu rocznego do odpowiednio terminu trzech oraz sześciu miesięcy od daty postanowienia o zawieszeniu;
• w życie wejdą zmiany dotyczące postępowania klauzulowego, gdzie sąd będzie mógł odmówić nadania klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, jeśli w świetle okoliczności sprawy oczywistym będzie, że wniosek o nadanie klauzuli wykonalności będzie sprzeczny z prawem lub zmierzał do jego obejścia, a przede wszystkim – jeśli z okoliczności sprawy i treści tytułu egzekucyjnego wynikać będzie, że objęte tytułem wykonawczym roszczenie uległo przedawnieniu. Podobne rozwiązanie przyjęto przy wniosku o wszczęcie egzekucji, gdzie organ egzekucyjny odmówi wszczęcia egzekucji w przypadku, gdy z treści tytułu wykonawczego wynikać będzie, iż dochodzone roszczenie uległo przedawnieniu. W powyższych wypadkach wierzyciel będzie jednak mógł jednak złożyć skutecznie wniosek o nadanie klauzuli wykonalności czy też o wszczęcie egzekucji, o ile przedstawi dokument, z którego wynikać będzie, że doszło do przerwania biegu przedawnienia;
• co niezwykle istotne, wejdą w życie zmiany dotyczące opłat i kosztów sądowych, ponoszonych przez strony postępowania. Ujmując najogólniej – opłaty te ulegną wzrostowi. W szczególności warto zwrócić uwagę, że w sprawach o prawa majątkowe obecna opłata stosunkowa w wysokości 5 % wartości przedmiotu sporu lub zaskarżenia stosowana będzie dopiero, gdy wartość ta wynosić będzie ponad 20 tysięcy złotych. W przypadku niższych wartości, wprowadzonych zostanie 7 progów, w zależności od których pobierana będzie określona, stała opłata. Dotychczas takie rozwiązanie funkcjonowało w odniesieniu do opłat w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym, a które to rozwiązanie zniknie po wejściu w życie nowelizacji, zastąpione wspomnianą 7-progową skalą w sprawach o prawa majątkowe. W stosunku do dotychczasowych przepisów, oznacza to chociażby wzrost opłaty sądowej od pozwu w sprawach o prawa majątkowe (z określonymi wyjątkami), gdzie wartość przedmiotu sporu będzie niższa niż 20 tysięcy złotych (w szczególności w stosunku do spraw rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym). Co więcej, maksymalna opłata stosunkowa w takich sprawach wynosić będzie 200 tysięcy złotych, zamiast dotychczasowych 100 tysięcy. Wyraźny nacisk ustawodawcy na rozwiązywanie sporów na drodze pozasądowej, zwłaszcza na drodze mediacji, widać poprzez wprowadzaną możliwość obniżenia opłaty od pozwu w przypadku, gdy powód podjął próbę skorzystania z takiej drogi przed wytoczeniem powództwa. Jednocześnie, od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej pobierać będzie się 1/5 należnej opłaty stałej lub stosunkowej (5%), gdzie dotychczas opłata ta wynosiła maksymalnie 300 zł. Wzrosną także inne opłaty, a nadto opłacie podlegać będzie wniosek o doręczenie uzasadnienia orzeczenia albo zarządzenia. Warto zwrócić uwagę, iż składając wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych spółka handlowa będzie musiała wykazać także, że jej wspólnicy albo akcjonariusze nie mają dostatecznych środków na zwiększenie majątku spółki lub udzielenie spółce pożyczki.

Z kolei po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia Ustawy wejdzie w życie większość wprowadzanych zmian, w tym:

• wprowadzenie instytucji „nadużycia prawa procesowego”, zgodnie z którą sankcjonuje się czynienie z uprawnienia przewidzianego w przepisach postępowania przez strony i uczestników postępowania użytku niezgodnego z celem, dla którego ustanowiono takie przepisy. W przypadku stwierdzenia takiego nadużycia, sąd będzie mógł stronę nadużywającą skazać na grzywnę, a w przypadku gdy nadużycie spowoduje zwłokę w postępowaniu, będzie to miało wpływ na orzeczenie przez sąd o kosztach procesu;
• zmiany w zakresie właściwości sądu w sprawach o ochronę dóbr osobistych naruszonych przy wykorzystaniu środków masowego przekazu oraz w sprawach roszczeń z umów;
• naliczanie odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu;
• zmiany w przepisach o doręczeniach, gdzie szczególną uwagę należy zwrócić na obowiązek doręczenia pisma procesowego przez powoda za pośrednictwem komornika sądowego w przypadku, gdy pozwany nie odebrał pozwu lub innego pisma procesowego wywołującego potrzebę podjęcia obrony jego praw, a w sprawie nie doręczono mu wcześniej żadnego pisma ani nie mają zastosowania przepisy o zwanym potocznie „awizowaniu” (pozostawienie zawiadomienia o niemożności doręczenia wraz z pouczeniem, że pismo należy odebrać w placówce pocztowej);
• możliwość pouczenia przez sąd stron postępowania na posiedzeniu w trakcie trwającego postępowania o prawdopodobnym wyniku sprawy w świetle zgłoszonych dotychczas twierdzeń i dowodów;
• obowiązek precyzowania żądania rozstrzygnięcia sprawy w piśmie wnoszonym jako pozew, gdyż w przypadku takiego braku, sąd zwróci pismo wnoszącemu bez żadnych dalszych czynności (chyba, że wyjątkowe okoliczności uzasadniałyby nadanie pismu biegu);
• uprawnienie sądu do oddalenia powództwa na posiedzeniu niejawnym w przypadku, gdy z treści pozwu i załączników oraz okoliczności dotyczących sprawy i faktów znanych powszechnie wynika oczywista bezzasadność powództwa – w tym przypadku sąd nie będzie musiał podejmować innych czynności, jak chociażby wzywać powoda do usunięcia braków formalnych pozwu czy uiszczenia opłaty sądowej;
• ograniczenie możliwości podnoszenia procesowego zarzutu potrącenia oraz podstawy takiego zarzutu – pozwany będzie mógł podnieść taki zarzut najpóźniej przy wdaniu się w spór co do istoty sprawy albo w terminie dwóch tygodniu od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna;
• nowelizacja organizacji postępowania i zasad gromadzenia materiału dowodowego oraz położenie nacisku na posiedzenie przygotowawcze. Ustawa wprowadza bowiem mechanizmy i instytucje mające urzeczywistnić zasadę koncentracji materiału dowodowego. Pozwany będzie teraz w każdym przypadku zobowiązany do złożenia odpowiedzi na pozew, a co dotychczas częstokroć było fakultatywne. Zasadą będzie także przeprowadzenie posiedzenia przygotowawczego, do udziału w którym strony będą zobowiązane, a w trakcie którego sąd będzie nakłaniał strony do ugodowego rozwiązania sporu, a jeśli nie przyniesie to oczekiwanego rezultatu – sąd przystąpi do sporządzenia planu rozprawy. Plan rozprawy ma zawierać m.in. dokładne określenie żądań stron i zarzutów, rozstrzygnięcia co do wniosków dowodowych stron i kolejność przeprowadzania dowodów, terminy posiedzeń sądu a nawet termin zamknięcia rozprawy. Plan taki powinien zostać podpisany przez strony postępowania;
• dotycząca uzasadniania postanowień wydanych na posiedzeniu niejawnym – tylko na wniosek strony zgłoszony w terminie tygodnia od dnia doręczenia postanowienia;
• przeniesienie postępowania międzyinstancyjnego w całości do sądu odwoławczego (II instancji). Postępowanie to ma na celu kontrolę formalną środka odwoławczego (apelacji), co dotychczas pozostawało w kompetencji sądu pierwszej instancji;
• wprowadzenie odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych, tj. między innymi w sprawach ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności, a także ze stosunku spółki czy z umów o roboty budowlane i umów leasingu. Postępowanie takie obejmować będzie także sprawy z zakresu prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego. Co najistotniejsze w świetle wprowadzanych przepisów, w sprawach gospodarczych wobec stron postępowania bardziej rygorystycznie stosowana będzie prekluzja dowodowa, a zatem strony pod rygorem ich pominięcia powinny były powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie oraz odpowiednio w odpowiedzi na pozew. W toku postępowania nie będzie można występować z nowymi roszczeniami, a powództwo wzajemne będzie niedopuszczalne. W tego rodzaju sprawach, sąd i przewodniczący obowiązany podejmować czynności tak, by rozstrzygnięcie zapadło nie później niż sześć miesięcy od dnia złożenia odpowiedzi na pozew. Kolejną ważną kwestią jest wprowadzenie tzw. umowy dowodowej, na mocy której strony postępowania mogą umówić się o wyłączenie określonych dowodów. Umowę dowodową należy zawrzeć pod rygorem nieważności na piśmie bądź ustnie przed sądem. W sprawach gospodarczych prymat będą również wiodły rzeczowe środki dowodowe (jak np. dokumenty) – dowód z zeznań świadków sąd będzie mógł dopuścić jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy (dotychczas rozwiązanie takie stosowane było w przypadku dowodu z przesłuchania stron). Warto też zwrócić uwagę, iż sądowi przysługiwać będzie uprawnienie do obciążenia strony kosztami postępowania niezależnie od wyniku sprawy, jeśli strona przed wytoczeniem powództwa zaniechała próby dobrowolnego rozwiązania sporu lub uczestniczyła w niej w złej wierze. Przede wszystkim jednak – wyrok sądu pierwszej instancji w sprawach gospodarczych, zasądzający świadczenie w pieniądzu lub rzeczach zamiennych, stanowił będzie tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności;
• zmianie ulegną przepisy o wydawaniu przez sąd nakazów zapłaty w postępowaniu nakazowym i w postępowaniu upominawczym, w szczególności w zakresie podstaw do wydania takich nakazów zapłaty.

Natomiast po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia Ustawy wejdą w życie przepisy zmieniające elektroniczne postępowanie upominawcze (tzw. EPU). Sąd nie będzie mógł wydać nakazu zapłaty w tym postępowaniu, jeśli powód dochodzić będzie roszczenia innego niż pieniężne, a także gdy doręczenie pozwanemu nakazu zapłaty miałoby nastąpić poza granicami kraju – zmiana ta podyktowana jest dopuszczeniem możliwości wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym (i brakiem podstaw do uchylenia takiego nakazu w postępowaniu nakazowym) w sytuacji, gdy doręczenie nakazu może nastąpić za granicą. Postanowienia wydane na posiedzeniu niejawnym, podlegające zaskarżeniu, uzasadnianie będą z urzędu (co z kolei uzasadnione wprowadzeniem ogólnej zasady uzasadniania postanowień tylko na wniosek strony). Co istotne – sąd z urzędu umarzać będzie EPU, jeśli stwierdzi brak podstaw do wydania nakazu zapłaty. Dotychczas sąd w takiej sytuacji przekazywał sprawę do sądu według właściwości ogólnej (chyba, że wniosek o umorzenie złożył powód). Równie istotnie zmiana zaszła w zakresie wnoszenia przez pozwanego sprzeciwu od nakazu zapłaty wydanego w EPU – w razie wniesienia sprzeciwu sąd umorzy bowiem postępowanie w zakresie, w jakim nakaz zapłaty stracił moc, a każda ze stron ponosi koszty związane ze swoim udziałem w sprawie. Powód może jednak w ciągu trzech miesięcy wnieść pozew przeciwko pozwanemu o to samo roszczenie w postępowaniu innym niż EPU, aby zachować skutki prawne wniesienia pozwu z dniem wniesienia pozwu w EPU oraz móc żądać uwzględnienia kosztów poniesionych w EPU.

Najdłuższe, bo aż 12-miesięczne vacatio legis ustawodawca przewidział dla wprowadzenia upoważnienia ustawowego do wydania przez Ministra Sprawiedliwości rozporządzenia w celu określenia wzorów pouczeń, których udzielenia na piśmie wymaga kodeks. Wzory tych pouczeń wraz z tłumaczeniami na języki obce udostępnione zostaną na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. Dzięki tej zmianie, stronom i uczestnikom postępowania – również tym, nieposługującym się językiem polskim – zagwarantowane zostanie uzyskanie czytelnych i przejrzystych informacji co do czynności procesowych.

Opisane powyżej kwestie to tylko część ze zmian, z mających w niedługim czasie wejść w życie zmian procedury cywilnej. Celem nowelizacji jest przede wszystkim usprawnienie przebiegu postępowania sądowego i skrócenie czasu trwania postępowań. Wprowadza także szereg rozwiązań, mających z założenia wyeliminować istniejące luki w prawie i niedoskonałości postępowania cywilnego, w tym poprzez realizację zasady szybkości postępowania. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, iż w pewnych zakresach przepisy proceduralne będą bardziej rygorystyczne niż dotychczas, szczególnie w sprawach gospodarczych łatwiej będzie o negatywne dla strony skutki procesowe. Co więcej, zasadnicze zmiany zajdą w odniesieniu do opłat sądowych w sprawach cywilnych, a które to ulegną wzrostowi.

Nowelizacji przymiotu istotności dodaje okoliczność, iż do części z postępowań już trwających (wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie Ustawy) zastosowanie znajdą nowe przepisy. Nowelizacja zakłada bowiem rozbudowany system przepisów intertemporalnych, uzależniających stosowanie nowych bądź „starych” przepisów od stanu postępowania czy też jego przedmiotu.

Kancelaria Sadkowski  i Wspólnicy wychodząc naprzeciw oczekiwaniom Klientów oraz potrzebom rynku, posiada wyspecjalizowany zespół prawników, który zajmuje się postępowaniem cywilnym i sprawami gospodarczymi. Jeżeli mają Państwo jakiekolwiek pytania z tej lub innej dziedziny –  zapraszamy do kontaktu.