Nowy model regulacji transakcji powiązanych

Jedną z istotnych zmian prawnych, które wejdą w życie 13 października 2022 roku na mocy nowelizacji Kodeksu spółek handlowych jest odświeżona,
prywatnoprawna regulacja transakcji powiązanych, przewidziana dla spółek akcyjnych w art. 384¹ KSH. Nowe przepisy mają charakter względnie obowiązujący – znajdą zastosowanie, jeśli statut spółki nie będzie przewidywał odmiennych rozwiązań.

Podstawa prawna

Jak stanowi nowy art. 384¹ § 1 KSH: „zawarcie przez spółkę ze spółką dominującą, spółką zależną lub spółką powiązaną transakcji, której wartość zsumowana z wartością transakcji zawartych z tą samą spółką w okresie roku obrotowego przekracza 10% sumy aktywów spółki w rozumieniu przepisów o rachunkowości, ustalonych na podstawie ostatniego zatwierdzonego sprawozdania finansowego spółki, wymaga zgody rady nadzorczej, chyba że statut stanowi inaczej”.

Definicję spółki dominującej, zawiera art. 4 § 1 pkt. 4 KSH. Jest to między innymi spółka, która dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu, także jako zastawnik albo użytkownik, bądź w zarządzie innej spółki kapitałowej (spółki zależnej), także na podstawie porozumień z innymi osobami, lub jest uprawniona do powoływania lub odwoływania większości członków zarządu innej spółki kapitałowej (spółki zależnej). Nie ma przy tym znaczenia, czy w grupie podjęto uchwały, lub jakiekolwiek inne czynności korporacyjne dążące do formalnego uznania stosunku dominacji i zależności.

Spółka powiązana to z kolei taka, w której inna spółka handlowa dysponuje bezpośrednio lub pośrednio co najmniej 20% głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu, także jako zastawnik lub użytkownik, albo na podstawie porozumień z innymi osobami lub która posiada bezpośrednio co najmniej 20% udziałów albo akcji w innej spółce kapitałowej
(4 § 1 pkt. 5 KSH).

Konsekwencje praktyczne – nieważność umów

W podejmowaniu aktywności inwestycyjnej, należy zatem zawsze uważnie badać, czy pomiędzy spółkami nie powstał stosunek dominacji lub czy spółki nie uzyskały statusu spółek powiązanych. W razie zawarcia pomiędzy nimi istotnej transakcji, przy braku zgody rady nadzorczej, będzie ona bezwzględnie nieważna.

Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy (druk sejmowy 1515): „przywołane działanie legislacyjne pozostaje uzasadnione istotną wrażliwością scharakteryzowanych transakcji, dokonując ich oceny z perspektywy potencjalnie abuzywnych aktywności zarządów. Umieszczenie obowiązku uprzedniego uzyskania komentowanej zgody na poziomie KSH skutkuje tym, iż ewentualne przeprowadzenie omawianych czynności, z pominięciem decyzji rady nadzorczej, obarczone pozostanie wadą nieważności”.

Bezwzględnie nieważna umowa nie odniesie żadnych skutków prawnych. Strony będą zobowiązane do zwrotu wszystkiego, co sobie świadczyły, co może w konkretnej sytuacji rodzić poważne problemy o charakterze gospodarczym i finansowym. Członkowie zarządów spółek, niedomagający
się zwrotu przekazanych środków mogą narazić się z tego tytułu na zarzut działania na szkodę spółki. Prowadzić to może do odpowiedzialności organizacyjnej (odwołania ze stanowiska), ale także odpowiedzialności odszkodowawczej czy nawet karnej.

Ustawowe wyłączenia

Dla spółek giełdowych istotne znaczenie mają wyłączenia z art. 384¹ § 4 KSH, który stanowi: „przepisów § 1-3 nie stosuje się do spółek, których co najmniej jedna akcja jest dopuszczona do obrotu na rynku regulowanym zgodnie z przepisami o obrocie instrumentami finansowymi, oraz spółek należących do grup spółek”.

Uważna analiza powyższego przepisu prowadzi do wniosku, że wyłączenie to dotyczy jedynie spółek notowanych na rynku regulowanym (tj. na GPW S.A. w Warszawie), a już nie spółek wprowadzonych do alternatywnego systemu obrotu (NewConnect), mimo iż te drugie również posiadają status spółek publicznych. Ma to uzasadnienie w obowiązywaniu regulacji dotyczącej transakcji powiązanych, zamieszczonej w ustawie „o ofercie publicznej”, a dotyczącej wyłącznie spółek notowanych na rynku regulowanym. W przepisach tej ustawy przewidziano bowiem dużo bardziej szczegółowy reżim zawierania transakcji powiązanych, tym razem o charakterze bezwzględnie obowiązującym. Próg istotności jest tu również niższy i wynosi 5% aktywów. Występuje też konieczność informowania rynku o zawartej transakcji.

Dla porządku należy zaznaczyć, że drugie ustawowe wyłączenie dotyczy sytuacji wejścia grupy w formalną regulację nowego prawa holdingowego. W takim bowiem przypadku, ochronę przed abuzywnymi transakcjami warunkują inne przepisy, w szczególności art. 21⁸ § 1 KSH, który stanowi, że „zarząd spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek sporządza sprawozdanie o powiązaniach umownych tej spółki ze spółką dominującą za okres ostatniego roku obrotowego i przedstawia je zgromadzeniu wspólników albo walnemu zgromadzeniu”. Sprawozdanie to może stanowić część sprawozdania zarządu z działalności spółki.

Wnioski końcowe

Należy zatem mieć świadomość obowiązywania nowej regulacji i w razie potrzeby dostosować statut spółki do nowych przepisów, gdyż brak jakiejkolwiek reakcji na ich wejście w życie może nieść ze sobą daleko idące skutki, zarówno prawne, jak i biznesowe. W razie konieczności zawierania wewnątrzgrupowych transakcji o dużej częstotliwości i wolumenie, celowa może być w szczególności zmiana statutu wyłączająca omawianą regulację.

Podejmując się zmiany dokumentów korporacyjnych w tym przedmiocie, warto zasięgnąć profesjonalnej porady prawnej.