Odpowiedzialność za długi fundatora w fundacji rodzinnej

Głównym celem powołania do życia polskiej fundacji rodzinnej jest gromadzenie i ochrona majątku, a także wsparcie rodzinnych przedsiębiorstw i ich właścicieli w międzypokoleniowym zarządzaniu tym majątkiem. Fundacja będzie mogła zarządzać i obracać swoim mieniem, a beneficjenci wskazani przez fundatora, będą uczestniczyć w zyskach fundacji. Fundacja rodzinna ma ograniczać ryzyko nieudanej sukcesji i zapewniać kontynuację działalności rodzinnych przedsiębiorstw. Choć fundacje rodzinne są ważnym narzędziem w planowaniu sukcesji, polski ustawodawca wprowadził regulacje, które uniemożliwiają wykorzystanie fundacji rodzinnej jako mechanizmu ucieczki od zobowiązań finansowych fundatora. W szczególności, przepisy prawne skupiają się na zobowiązaniach alimentacyjnych oraz zachowku.

Odpowiedzialność za długi fundatora

Utworzenie fundacji rodzinnej nie może prowadzić do stanu rzeczy, w którym doszłoby do pogorszenia sytuacji wierzycieli fundatora w związku z wnoszonym majątkiem. Na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej, fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem, w tym z tytułu obowiązku alimentacyjnego.

Dzięki powyższemu wierzyciele mogą dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń bezpośrednio od fundacji. Przykładowo, w przypadku wystąpienia zobowiązania do zapłaty za wykonane roboty budowlane, kontrahent może dochodzić solidarnie zaspokojenia od fundatora oraz fundacji rodzinnej, która przystąpiła do długu pierwotnego.

Jednocześnie odpowiedzialność fundacji rodzinnej będzie ograniczać
się do wartości mienia przekazanego przez fundatora według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć (dotyczy to zarówno zobowiązań wymagalnych jak i niewymagalnych). Zakres odpowiedzialności jest taki sam, jak w przypadku zbycia przedsiębiorstwa.

Nie mogą pozostać bez rozważenia zobowiązania o charakterze alimentacyjnym, które ustawodawca wyróżnia w samym przepisie. Mogą to być np. zobowiązania alimentacyjne względem dzieci. W odniesieniu do zobowiązań o charakterze alimentacyjnym, fundacja odpowiada nie tylko za zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem (co wynika
z art. 8 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej), ale również za te, które powstały później, czyli po utworzeniu fundacji (art. 8 ust. 2 ustawy o fundacji rodzinnej). Na podstawie powyższego, fundacja może ponieść odpowiedzialność wobec dzieci fundacji, które przyszły na świat po rejestracji fundacji.
Oznacza to, że fundacja rodzinna będzie ponosić odpowiedzialność subsydiarną. Co ważne podkreślenia, nie będzie konieczne ustalenie bezskuteczności egzekucji z majątku fundatora, aby wystąpić z powództwem przeciwko fundacji rodzinnej z tytułu roszczeń alimentacyjnych.

Zachowek, a fundacja rodzinna

Zachowek jest instytucją prawa spadkowego, mającą na celu zabezpieczenie interesów najbliższych krewnych zmarłego. Tym samym, niezależnie od ostatniej woli spadkodawcy, określony krąg osób ma prawo do otrzymania określonej części dziedziczonego majątku.

Należy zwrócić uwagę na to, że fundacja rodzinna będzie odpowiadać za zachowek tak jak obdarowany. W pierwszej kolejności uprawniony będzie dochodzić zachowku od spadkobiercy, następnie od zapisobiercy windykacyjnego, a wreszcie od obdarowanego i fundacji rodzinnej. Do masy zachowkowej zaliczany będzie zarówno fundusz założycielski jak i majątek otrzymany przez fundację w ramach spadkobrania. Co istotne, majątek wniesiony na fundusz założycielski wcześniej niż na 10 lat przed otwarciem spadku, nie będzie zaliczany do majątku stanowiącego podstawę zachowku. Jeśli fundacja rodzinna zostanie odpowiednio wcześniej utworzona i wyposażona w majątek – nie będzie ponosiła odpowiedzialności z tytułu roszczenia o zachowek. Należy wskazać, że świadczenia wypłacone przez fundację na rzecz uprawnionych, zmniejszą wysokość należnego zachowku.

W kontekście nowych przepisów prawnych, ustawa wprowadza szereg możliwości zapewniających sprawne działanie fundacji rodzinnej, m.in. możliwość formalnego zrzeczenia się zachowku przez uprawnionych przed otwarciem testamentu, rozłożenia go na raty, obniżenia jego wysokości oraz odroczenia terminu jego płatności.

Podsumowanie

Fundacja zawsze ponosić będzie odpowiedzialność za swoje własne długi, które nie są fundatora. Jednak fundacja jest wspólnie odpowiedzialna z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed powstaniem fundacji, w tym także te wynikające z obowiązków alimentacyjnych. Ponadto, fundacja jest odpowiedzialna za wykonanie wszelkich nowych zobowiązań alimentacyjnych, które obciążają fundatora po powstaniu fundacji. Odpowiedzialność fundacji za te zobowiązania fundatora jest ograniczona do wartości majątku wniesionego przez fundatora do fundacji.  Podsumowując kwestię zachowku należy wskazać, iż fundacja jest odpowiedzialna tak samo jak obdarowany. Uprawniony może domagać się zachowku od spadkobiercy, zapisobiercy windykacyjnego, obdarowanego i fundacji rodzinnej. Świadczenia udzielone przez fundację beneficjentom zmniejszają należny zachowek. Nowe przepisy umożliwiają uprawnionym formalne zrzeczenie się zachowku przed otwarciem testamentu, rozłożenie płatności na raty, obniżenie wysokości lub odroczenie terminu zapłaty.