Prawne mechanizmy dokapitalizowania spółki przez wspólnika

Zgodnie z właściwymi przepisami Kodeksu Cywilnego i Kodeksu Spółek Handlowych, dokapitalizowanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przez jej wspólnika może nastąpić z wykorzystaniem trzech głównych instrumentów prawnych:

• podwyższenie kapitału zakładowego spółki,
• dopłaty,
• pożyczka.

Podwyższenie kapitału zakładowego spółki i dopłaty należą do instytucji prawa spółek – wspólnik występuje jako ekonomiczny właściciel spółki i działa poprzez mechanizmy korporacyjne. Pożyczka należy do instytucji prawa cywilnego (prawa umów) – wspólnik występuje jako podmiot poza strukturą korporacyjną, druga strona umowy udzielająca finansowania.

1. Podwyższenie kapitału zakładowego spółki:

Podwyższenie kapitału zakładowego wiąże się z wprowadzeniem środków do spółki poprzez emisję kolejnych udziałów lub podwyższenie wartości nominalnej udziałów dotychczasowych. Środki wpłacone w ten sposób zasilają kapitał własny (po stronie pasywów), co pozytywnie wpływa na sytuację bilansową spółki. Spółka może kupić aktywa, w szczególności środki trwałe i wartości niematerialne i prawne bez obaw o możliwą utratę płynności finansowej, gdyż nie będzie musiała w toku działalności zwracać uzyskanego kapitału. Można w tym kontekście mówić o zachowaniu tzw. złotej reguły bilansowej – to sytuacja, w której aktywa trwałe odpowiadają po stronie pasywów kapitałowi własnemu.

Podwyższony kapitał zakładowy uwiarygadnia spółkę w stosunku do potencjalnych kontrahentów. Razem z pozostałymi kapitałami własnymi (zapasowym, rezerwowymi) gwarantuje wierzycielom zaspokojenie. W przypadku woli obniżenia kapitału zakładowego przez wspólników w celu odzyskania całości lub części środków wpłaconych nań uprzednio, wierzyciele będą mogli sprzeciwić się temu i żądać zaspokojenia lub zabezpieczenia swoich roszczeń (tzw. postępowanie konwokacyjne).

Podwyższenie kapitału zakładowego jest najlepszym rozwiązaniem z punktu widzenia interesu spółki i pozwala na jej harmonijny, długoterminowy rozwój. Nie istnieje ryzyko konieczności upłynnienia majątku celem spłaty zadłużenia, co mogłoby zaburzyć działalność operacyjną.

Z punktu widzenia wspólnika, czerpanie zysków w czasie istnienia spółki będzie możliwe głównie poprzez wypłatę dywidendy lub sprzedaż udziałów. W przypadku, jednak gdy spółka nie wykaże zysku, a wartość jej udziałów nie będzie wzrastała, wspólnik nie uzyska satysfakcjonującej stopy zwrotu z inwestycji i napotka trudności w odzyskaniu zainwestowanych środków. W prawie polskim obowiązuje bowiem zamknięty, wąski katalog tytułów prawnych, pod jakimi wspólnik może „wyjmować” ze spółki powierzone środki. Dokonywanie zwrotu wkładów na kapitał jest co do zasady zakazane. 

W zakresie formalnym, podwyższenie kapitału zakładowego zazwyczaj wiąże się z koniecznością zmiany umowy spółki w formie aktu notarialnego. Wymaga to podjęcia uchwały zgromadzenia wspólników większością minimum 2/3 głosów. Umowa może jednak przewidywać, że możliwe jest podwyższenie kapitału zakładowego na mocy dotychczasowych postanowień – może ono wtedy nastąpić bez zachowania formy aktu notarialnego, a poprzez „zwykłą” uchwałę wspólników. Postanowienia takie muszą przewidywać wysokość i termin możliwego podwyższenia.

Spółka będzie mogła bezpiecznie korzystać z udostępnionych środków dopiero po rejestracji podwyższenia kapitału zakładowego w KRS przez sąd rejestrowy. W przypadku zatem przewlekłości postępowania, ta forma finansowania może nie spełniać wymogu szybkości. Nadmienić przy tym należy, że w spółce z o.o. kapitał musi być w pełni opłacony przed dokonaniem rejestracji. To samo tyczy się wkładów wykraczających ponad wartość nominalną obejmowanych udziałów (tzw. agio).

Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, że w przypadku wyboru tego sposobu finansowania ryzyko leży po stronie wspólnika, a model inwestycji jest nieelastyczny i wymusza zamrożenie środków. Pomijając upływ czasu wynikający z konieczności rejestracji, spółka natomiast znacząco zyska na tej operacji gospodarczej i w przypadku powodzenia inwestycji ma szanse na istotną poprawę swojej pozycji rynkowej.

2. Dopłaty:

Umowa spółki może zobowiązywać wspólników do dopłat w granicach liczbowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziału. Dopłaty zasilają po stronie pasywów kapitał rezerwowy, zatem są częścią kapitału własnego. Co za tym idzie, ten sposób finansowania posiada większość zalet podwyższenia kapitału zakładowego, przy czym nie dziedziczy części jego wad.

Po pierwsze, tak jak w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego, wpłacone środki uwiarygadniają spółkę wobec jej kontrahentów. Ze względu na łatwiejszy zwrot dopłat nie jest to jednak uwiarygodnienie tak silne jak w przypadku wzrostu kapitału zakładowego, który podlega dalej idącej ochronie.

Po drugie, nabywane przez spółkę aktywa trwałe, są w tym przypadku również finansowane kapitałem własnym (złota reguła bilansowa).
Spółka nie musi obawiać się ewentualnej niezdolności do regulowania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, przez co jej interes jest zabezpieczony.

Po trzecie, dopłaty mogą być zwracane w zależności od potrzeb spółki i wspólnika, co pozwala reagować na zmienną sytuację gospodarczą i finansową. Jest to zatem instrument bardzo elastyczny. W umowie spółki warto zamieścić zastrzeżenie, że zwrot dopłat nie wymaga dokonania ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym – takie rozwiązanie przewiduje bowiem Kodeks Spółek Handlowych.

W modelu kodeksowym, zwrot dopłat nie może nastąpić jedynie wówczas, gdy środki są wymagane na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym spółki. Co jasne, nie można również zwracać dopłat, gdyby mogło to doprowadzić do niepełnego pokrycia kapitału zakładowego – to zastrzeżenie, w odróżnieniu od dwóch poprzednich, ma charakter bezwzględnie wiążący.

Po czwarte, konkretyzacja przewidzianego w umowie spółki obowiązku dopłat (wskazanie ich wysokości i terminu) następuje uchwałą wspólników, która nie podlega zgłoszeniu do sądu rejestrowego. W przypadku zgromadzenia 100% udziału w kapitale zakładowym, wspólnicy mogą podjąć taką uchwałę praktycznie w każdym momencie – jest to więc instrument szybszy niż podwyższenie kapitału zakładowego.

Jeżeli umowa nie przewiduje obowiązku dopłat, można dokonać zmiany umowy w formie uchwały zaprotokołowanej przez notariusza. Tak jak w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego należy również złożyć wniosek o wpis zmiany do rejestru przedsiębiorców KRS. Nałożenie obowiązku dopłat wymaga zgody wszystkich wspólników.

Należy więc przyjąć, że instytucja dopłat zabezpiecza w sposób wyważony zarówno interes spółki jak wspólnika. Pozwala na elastyczne „wyjmowanie” środków ze spółki zgodnie z założoną stopą zwrotu z inwestycji, ale jednocześnie ukształtowany w umowie spółki mechanizm wnoszenia i zwrotu dopłat umożliwia ochronę spółki, jak i jej wierzycieli.

3. Pożyczka:

W umowie pożyczki, wspólnik zobowiązuje się przenieść na własność spółki określoną ilość pieniędzy, a spółka zobowiązuje się zwrócić pożyczone środki, najczęściej z odsetkami. Pożyczkę ujawnia się w bilansie po stronie pasywów jako zobowiązania – kapitał obcy. Wspólnik występuje tu jako druga strona umowy. Jest on wierzycielem, którego roszczenie wobec dłużnika (spółki) o zapłatę pożyczonego kapitału i ewentualnych odsetek jest niezależne od posiadanych udziałów.

Pożyczka nie polepsza sytuacji spółki i nie uwiarygadnia jej wobec jej kontrahentów. Co więcej, w wypadku sfinansowania zakupu aktywów trwałych pożyczką, sytuacja bilansowa spółki pogarsza się. Zachowana może być co najwyżej srebrna reguła bilansowa (finansowanie aktywów trwałych zobowiązaniami długoterminowymi) i to wyłącznie w wypadku, gdy płatności z tytułu pożyczki wymagalne w ciągu 12 miesięcy nie odpowiadają po stronie aktywów nabytym środkom trwałym czy wartościom niematerialnym i prawnym.

Zaletą pożyczki jest szybkość i prostota. Do skutecznego przeniesienia środków pieniężnych na spółkę wystarczające jest zawarcie umowy w formie dokumentowej. Z chwilą uznania rachunku bankowego spółki zależnej będzie ona mogła bez obaw korzystać z udostępnionych środków.

W tym modelu finansowania wspólnik jest wierzycielem dysponującym konkretnym roszczeniem pieniężnym (fixed claimant) i nie udostępnia spółce środków pod tytułem korporacyjnym. Pozycja wspólnika nie jest tu tak dalece uzależniona od dobrej sytuacji spółki jak w pozostałych przypadkach (gdzie występują tzw. residual claims). Granicą możliwości zaspokojenia wspólnika pozostaje wysokość kapitału zakładowego spółki – nie może on bowiem z jakiegokolwiek tytułu (także z tytułu umowy pożyczki) otrzymać wypłat z majątku potrzebnego do pokrycia kapitału zakładowego spółki.

Pożyczka pozwala na ustalenie określonej, stałej lub zmiennej stopy procentowej i przez to uzyskanie przewidywalnej stopy zwrotu. Ryzyko jest w znaczącej części przerzucone na spółkę, choć trzeba pamiętać, że może ona stać się niezdolna do zapłaty swoich wymagalnych zobowiązań, co odbije się również na płynności wspólnika. Mając powyższe na uwadze, należy przyjąć, że pożyczka dobrze zabezpiecza interes wspólnika i minimalizuje jego ryzyko. Dla spółki jest za to najmniej optymalnym, „obcym” sposobem finansowania.

4. Podsumowanie:

Wybór jednej z metod finansowania powinien być poprzedzony głęboką analizą zarówno przyjętych założeń, jak i konkretnej sytuacji bilansowej i płynnościowej zarówno spółki jak i wspólnika. W procesie dokapitalizowania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przydatna może być w szczególności pomoc profesjonalnego doradcy prawnego. Warto zadbać o dobór odpowiedniego mechanizmu prawnego i mieć pewność, że transakcja dojdzie do skutku bez niepotrzebnych komplikacji i we właściwym czasie.