Sukcesja w spółkach po nowemu

Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii przygotowało projekt ustawy, który ma wprowadzić szereg ułatwień dla przedsiębiorców (Pakiet Przyjazne Prawo). Ma on między innymi na celu wprowadzić nowe rozwiązania, które mogą ułatwić wspólnikom spółek prawa handlowego planowanie tzw. sukcesji (czyli procesu przekazania spółki następnemu pokoleniu). Na szczególną uwagę zasługują zaproponowane przez Ministerstwo następujące rozwiązania:

• wprowadzenie możliwości podziału ogółu praw i obowiązków w spółce osobowej,
• możliwość uczynienia udziału kapitałowego w spółce osobowej przedmiotem zapisu windykacyjnego,
• oraz wprowadzenie możliwości powołania przedstawiciela do wykonywania praw w spółce handlowej po śmierci wspólnika.

Projekt jest obecnie w fazie konsultacji, jednak możliwe, że wejdzie w życie już w drugiej połowie 2019 r. Oznacza to, że przedsiębiorcy prawdopodobnie  będą mogli korzystać z ułatwień  już w tym roku.

Przeniesienie ułamkowej części ogółu praw i obowiązków w spółce osobowej

Ogół praw i obowiązków (dalej „opio”) to nic innego jak wszystkie przysługujące wspólnikowi prawa i obowiązki majątkowe oraz korporacyjne związane z uczestnictwem w spółce osobowej. Obecnie ogół praw i obowiązków wspólnika można przenieść tylko jako niepodzielną całość, co oznacza, że niemożliwe jest przeniesienie ułamkowej części ogółu praw i obowiązków. Wynika to z zasad niepodzielności i nie rozszczepialności opio. Z uwagi na te zasady nabywcy, którym łącznie przypadnie ogół praw i obowiązków, nie będą mieli możliwości wykonywania ich niezależnie od siebie. Współwłaściciele opio są zobowiązani  wykonywać uprawnienia wspólnie w sposób uzgodniony ze sobą. Szczególnie trudne do pogodzenia jest wspólne wykonywanie uprawnień korporacyjnych, które z istoty nie dają się rozdzielić: prawo do reprezentacji spółki i prowadzenia jej spraw, prawo głosu, czy prawo kontroli.

Ze względu na obecnie istniejące niedogodności, planuje się wprowadzenie przepisu o treści pozwalającej na objęcie ułamkowej części opio. W projekcie ustawy zawarto postanowienie:  „ułamkowa część ogółu praw i obowiązków może być przeniesiona na inną osobę, jeżeli umowa spółki tak stanowi”.  Wprowadzenie niniejszej reguły umożliwiłoby podział opio jednego wspólnika na kilka udziałów i wykonywanie przez spadkobierców praw z tytułu uzyskania uczestnictwa w spółce niezależnie od siebie.

Udział kapitałowy w spółce osobowej jako przedmiot zapisu windykacyjnego

Projekt nowelizacji zakłada również wprowadzenie możliwości zapisania udziału w spółce osobowej w ramach zapisu windykacyjnego. W obecnym stanie prawnym nie jest jasne czy można dokonać takiej czynności. Kodeks Cywilny wymienia enumeratywnie jakie świadczenia majątkowe mogą być przedmiotem zapisu windykacyjnego. Aktualnie na liście nie ma uwzględnionej wprost możliwości zapisu windykacyjnego udziałów w spółce osobowej Przygotowywana przez Ministerstwo nowelizacja zakłada włączenie w katalog tych świadczeń także udziałów w spółce osobowej, dlatego wszelkie wątpliwości po wprowadzeniu nowelizacji nie miałyby miejsca.

Zapis windykacyjny jest niezwykle atrakcyjną instytucją prawa spadkowego. Umożliwia przeniesienie własności konkretnych składników majątku na wskazane osoby w razie śmierci zapisodawcy.  W chwili otwarcia spadku zapis windykacyjny wywiera skutki rzeczowe, tzn. powoduje przejście prawa własności rzeczy lub będącego jego przedmiotem prawa ex lege na zapisobiercę. Oznacza to, że zapisobiorca staje się wraz z chwilą śmierci zapisodawcy właścicielem przedmiotu zapisu i nie jest konieczne uczestniczenie w postępowaniu spadkowym oraz oczekiwanie na stwierdzenie nabycia spadku i dział spadku.

Wprowadzenie zmiany w ramach nowelizacji umożliwiłoby bezpieczne i szybkie wejście nowego wspólnika na miejsce zmarłego. Ze względu na obecne wątpliwości, udziały w spółce osobowej dziedziczy się na zasadach spadkobrania co powoduje konieczność przeprowadzenia postępowania spadkowego i nie gwarantuje przejścia ogółu praw i obowiązków po śmierci wspólnika na konkretną osobę.

Powołanie przedstawiciela do wykonywania praw w spółce handlowej

Proponowane zmiany obejmują także możliwość powołania przedstawiciela do wykonywania praw w razie śmierci wspólnika. Przedstawiciel mógłby zostać powołany do okresowego wykonywania praw w okresie po śmierci wspólnika w każdym typie spółki. Obecnie najczęściej trudności sprawia  określenie osoby odpowiedzialnej za wykonywanie praw z udziału w spółce przed zakończeniem postępowania spadkowego, jeśli więcej niż jeden spadkobierca przyjmuje spadek. Dzieje się to dlatego, że dopiero po zakończeniu postępowania spadkowego, spadkobiercom przyznaje się konkretne elementy wchodzące w skład masy spadkowej.

Do powołania przedstawiciela potrzebne będzie złożenie osobie wybranej na przedstawiciela oświadczenia o powołaniu osoby wybranej do pełnienia funkcji. Następnie wybrany przedstawiciel powinien wyrazić pisemnie zgodę na powołanie. Ostatnim krokiem będzie zawiadomienie spółki przez wspólnika o powołaniu  przedstawiciela.

Przedstawiciela do wykonywania praw w spółce można będzie również wyznaczyć na podstawie umowy spółki lub statutu. W projekcie czytamy, że umowa spółki lub statut może określać sposób wykonywania praw w tej spółce przez uprawnionych w razie śmierci wspólnika, w szczególności wskazywać przedstawiciela do wykonywania tych praw.

Planuje się, że wygaśniecie umocowania będą powodować okoliczności enumeratywnie wskazane w projekcie. Są nimi, między innymi, uprawomocnienie się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia i wydania europejskiego poświadczenia dziedziczenia – jeśli jeden spadkobierca lub zapisobierca windykacyjny nabył prawa wspólnika w spółce w całości, oraz nabycie po śmierci wspólnika jego praw w spółce w całości przez jedną osobę. Wyżej wskazane przesłanki wygaśnięcia umocowania przedstawiciela świadczą, że jego funkcja jest sprawowana tylko przejściowo po śmierci wspólnika. Wprowadzenie przepisów o powołaniu przedstawiciela do wykonywania praw w spółce miałoby głównie na celu zapewnić by okres po śmierci wspólnika był jak najmniej uciążliwy dla interesów spółki i jej wspólników.

Wnioski

Proponowane przez projekt ustawy zmiany należy ocenić pozytywnie. Zarówno umożliwienie przeniesienia ułamkowej części ogółu praw i obowiązków wspólnika, możliwość dokonania zapisu windykacyjnego udziału w spółce osobowej, jak i możliwość powołaniu przedstawiciela do wykonywania praw w spółce – wychodzi naprzeciw aktualnym potrzebom obrotu.

Wprowadzenie możliwości przeniesienia ułamkowej części ogółu praw i obowiązków w spółce osobowej, jak i dokonania zapisu windykacyjnego udziału w spółce osobowej stałoby się bez wątpienia impulsem przede wszystkim dla małych przedsiębiorców do rozpowszechnienia planowania sukcesji i umożliwienia ustalania osoby sukcesora udziałów w spółce osobowej.

Z kolei wprowadzenie możliwości powołania przedstawiciela do wykonywania praw po śmierci wspólnika miałoby wpływ na zachowanie ciągłości wykonywania uprawnień wynikających z uczestnictwa w spółce oraz zapewnienie, że interesy sukcesora będą uwzględnione nawet  jeszcze przed objęciem przez niego udziałów.

Wprowadzenie nowych reguł prawa spadkowego ma również na celu ograniczyć wykorzystywanie instytucji prawa obcego w celu zabezpieczenia sukcesji majątku. Obecny reżim prawa spadkowego nie jest na tyle elastyczny, by móc w pełni zabezpieczyć interesy zarówno spółki jak i wspólnika. Między innymi ze względu na restrykcyjność polskiego prawa spadkowego, przedsiębiorcy nierzadko decydują się na wykorzystanie instytucji prawa obcego, które umożliwiają pełniejsze oddanie ostatniej woli przedsiębiorcy, zapewniając równocześnie dogodne i bezpieczne reguły sukcesji.