Zakwestionowanie czynności prawnych przez organy podatkowe – rozbieżności w orzecznictwie

Problematyka możliwości zakwestionowania czynności prawnych ukierunkowanych na osiągnięcie korzyści podatkowej wciąż budzi kontrowersje w orzecznictwie sądów administracyjnych. Tym samym zmniejszając poczucie bezpieczeństwa podatkowego podatnika dokonywującego czynności prawnych.

Zgodnie bowiem z treścią art. 199a § 2 Ordynacji Podatkowej (dalej: o.p.), jeżeli pod pozorem dokonania czynności prawnej dokonano innej czynności prawnej, skutki podatkowe wywodzi się z tej ukrytej czynności prawnej.

Problem możliwości kwestionowania czynności ukierunkowanych na osiągnięcie korzyści podatkowej na podstawie instytucji pozorności czynności prawnej zawartej w art. 199a § 2 o.p. powraca regularnie w orzecznictwie na skutek forsowanej przez organy podatkowe koncepcji wykorzystania
art. 199a § 2 o.p. jako klauzuli antyabuzywnej.

W jednym z ostatnich judykatów WSA w Białymstoku w wyroku z dnia 10 marca 2021 r., w sprawie o sygn. akt I SA/Bk 40/21 uznał, iż wyrok NSA z dnia 3 lutego 2021 r., sygn. akt II FSK 1274/20 nie znajdzie zastosowania w przedmiotowej sprawie i stwierdził, że: „(…)w niniejszej sprawie organ wykazał, że uchwała o przekształceniu SKA w sp. z o. o. była wprawdzie czynnością prawną, która została faktycznie wykonana, lecz stanowiła czynność pozorną.Prawdziwym zamiarem Walnego Zgromadzenia M.SKA było podjęcie uchwały o jej likwidacji.”

Omawiany wyrok jest wysoce kontrowersyjny, gdyż sprowadza rolę art. 199a § 2o.p. do swoistej klauzuli antyabuzywnej, przełamując najnowsze korzystne z perspektywy podatnika orzecznictwo NSA, a także odrzucając utrwalone poglądy w piśmiennictwie, torując drogę do podejmowania niekorzystnych z punktu widzenia podatnika działań przez organy skarbowe.

W niejako pominiętym wyroku NSA z dnia 3 lutego 2021 r., w sprawie o sygn. akt II FSK 1274/20, Sądwyraźnie podniósł, że: „Zarówno w piśmiennictwie (por. W. Nykiel, M. Wilk, Nieprzydatność art. 199a § 2 Ordynacji podatkowej w walce z unikaniem opodatkowania a następstwa czynności pozornych, Przegląd Podatkowy z 2017 r. Nr 2, s. 19-20, M. Materowska, Przegląd Prawa Publicznego z 2010 r.
Nr 6, s. 76-83) , jak i orzecznictwie (por. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z 27 czerwca 2017 r., sygn. akt I FSK 1832/15, z 1 stycznia 2016 r., sygn. akt II FSK 3162/13, (…) wskazuje się, że art. 199a § 2 OrdPU nie stanowi i nie zastępuje ogólnej klauzuli abuzywnej. Jest przede wszystkim przepisem procesowym, nie nakładającym na podatnika żadnych praw i obowiązków, a przede wszystkim, nie pozwalającym na ocenę skutków podatkowych czynności dokonanych przez podatnika z uwagi na sztuczność podejmowanych czynności i zasadniczy cel tych czynności, jakim jest obniżenie wysokości zobowiązania podatkowego, zwiększenie straty, uzyskanie zwrotu podatku lub powstanie nadpłaty. Przepis ten, co również podkreśla się w powołanym piśmiennictwie i orzecznictwie odwołuje się do pozorności czynności prawnych, uregulowanej w art. 83 § 1 KC”.

Co to oznacza dla podatnika?

Zmniejszenie poczucia bezpieczeństwa, gdyż podatnicy mogą spotykać się z próbami zastosowania instytucji pozorności jako podatkowego mechanizmu antyabuzywnego w razie dokonania poszczególnych czynności prawnych ukierunkowanych na osiągnięcie korzyści podatkowej.