Zasady ustalania rezydencji podatkowej osób fizycznych

Wokół tematu zasad ustalania rezydencji podatkowej osób fizycznych narosło wiele mitów, które należy obalić w trosce o bezpieczeństwo rozliczeń podatkowych osób fizycznych.

Rezydencja podatkowa osób fizycznych z perspektywy polskich przepisów podatkowych

Zgodnie z art. 3 polskiej ustawy o PIT, osoby fizyczne podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu na terytorium kraju, jeśli posiadają na jego terenie miejsce zamieszkania. Osoby fizyczne dysponują miejscem zamieszkania na terytorium RP w rozumieniu tej ustawy,
jeśli posiadają w kraju centrum interesów osobistych lub gospodarczych,
lub przebywają na terytorium kraju dłużej niż 183 dni w roku podatkowym
(przy czym nie musi to być czas ciągły). Wystarczającą przesłanką
jest spełnienie jednego z powyższych kryteriów,
aby zostać uznanym za rezydenta podatkowego na terenie RP,
co oznacza, że podlega się obowiązkowi podatkowemu od całości dochodów (przychodów) bez względu na miejsce położenia ich źródeł.

Brak spełnienia wyżej wymienionych przesłanek doprowadza natomiast do powstania obowiązku podatkowego wyłącznie od tych dochodów bądź przychodów, które osiąga się na terytorium Polski. To z kolei tzw. ograniczony obowiązek podatkowy.

W myśl art. 4a ustawy o PIT, powyższe przepisy stosuje się z uwzględnieniem umów w sprawie unikania podwójnego opodatkowania, których stroną
jest Rzeczpospolita Polska. Potrzeba ta wynika z faktu, że podobne
jak w Polsce regulacje wewnętrzne w zakresie określania statusów rezydenta i nierezydenta występują również w porządkach prawnych innych krajów. Innymi słowy, rezydencja podatkowa osób fizycznych w razie konfliktów w przedmiocie podlegania nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu powinna być w ostatecznym rozrachunku ustalana na podstawie umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, aby rozsądzić, w którym państwie dana osoba podlega temu obowiązkowi.

Jednocześnie umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania posługują
się takimi pojęciami jak miejsce zamieszkania dla celów podatkowych, stałe miejsce zamieszkania, czy też ośrodek interesów życiowych, które należy później interpretować na kanwie polskich przepisów.

Centrum (ośrodek) interesów życiowych osoby fizycznej

Polskie sądy niejednokrotnie pochylały się nad problematyką właściwego tłumaczenia na gruncie polskiego systemu prawnego pojęć typu miejsce zamieszkania (dla celów podatkowych) oraz centrum (ośrodka) interesów życiowych, ponieważ nie zostały one wprost zdefiniowane w ustawodawstwie krajowym. Jak nakreślono powyżej, ustawa o PIT stwierdza, że miejsce zamieszkania (dla celów podatkowych) w Polsce posiada ta osoba, która przebywa na terytorium kraju dłużej niż 183 dni w roku podatkowym
lub znajdują się w niej centra aktywności tej osoby. W świetle tego przepisu – co już nadmieniono – rodzą się wątpliwości interpretacyjne w szczególności w związku z określeniem centrum (ośrodka) interesów życiowych osoby fizycznej.

W związku z powyższym, dopiero łączne występowanie następujących elementów, tj. stałego pobytu w jednej miejscowości (kraju) wraz z uzewnętrznionym zamiarem woli przebywania w niej (nim), pozwala na stwierdzenie centrum aktywności życiowej (ośrodka interesów życiowych), czyli miejsca zamieszkania dla celów podatkowych. Co więcej, faktyczny pobyt stały zwykle wiąże się z uzyskaniem tytułu prawnego do lokalu oraz z władaniem przedmiotami niezbędnymi do codziennej egzystencji, a intencja przebywania w danym miejscu może dla przykładu przejawiać
się poprzez zawarty stosunek pracy na dłuższy okres czasu. Należy przez to rozumieć, że sama deklaracja o zamiarze (lub jego braku) przebywania w danym miejscu (państwie) nie wystarczy. Ta intencja musi przejawiać
się w zobiektywizowany (faktyczny) sposób.

Na konstrukcję centrum interesów życiowych wpływ mogą mieć takie okoliczności, jak obywatelstwo, zatrudnienie, zameldowanie, zamieszkanie bliskich osób, stosunki towarzyskie, działalność polityczna, działalność kulturalna, a nawet indywidualne postępowanie danej osoby, związane choćby ze spędzaniem czasu wolnego. Wyraźnego podkreślenia wymaga, że przykładowo zatrudnienie w jednym kraju na czas nieokreślony,
czy też posiadanie w innym państwie dzieci ze stosunku małżeńskiego nie są przesłankami jednoznacznie determinującymi centrum (ośrodek) interesów życiowych osoby fizycznej. Ściślej rzecz ujmując, żaden ze wskazanych wyżej czynników nie musi być tym kluczowym,
a liczy się wypadkowa wszystkich elementów, szczególnie w sytuacjach, gdy dana osoba fizyczna posiada równocześnie w co najmniej dwóch krajach tytuł do nieruchomości, bliską rodzinę, umowę o pracę, itp.

W odniesieniu do centrum interesów życiowych pamiętać należy zatem o jednej ogólnej zasadzie: im więcej elementów łączy osobę fizyczną z terytorium danego państwa, tym większe prawdopodobieństwo, że posiada ona rezydencję podatkową w tym państwie. Im z kolei tych elementów mniej, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że rezydencja podatkowa znajduje się tym państwie.

Obowiązek określenia rezydencji podatkowej osoby fizycznej

Co ważne, obowiązek określenia swojej rezydencji podatkowej spoczywa na podatniku.  Potencjalnie kwestia ta może zostać rozstrzygnięta w drodze interpretacji podatkowej, która – dla przypomnienia – chroni podatników jedynie w indywidualnych przypadkach i nie ma bezpośredniego zastosowania do innych spraw. Każda osoba, która ma wątpliwości co do swojego ośrodka (centrum) interesów życiowych, powinna więc wystąpić o wydanie interpretacji podatkowej. We wniosku o wydanie interpretacji opisuje się szczegółowo swoją sytuację w zakresie powiązań rodzinnych, powiązań gospodarczych oraz pozostałych relacji i na tej podstawie organ stwierdza, gdzie powinniśmy rozliczać się przed fiskusem.

Niemniej, realia podatkowe nie wydają się skomplikowane w przypadku posiadania rezydencji podatkowej w jednym państwie w okresie całego roku podatkowego. Jeśli osoba fizyczna osiąga dochody w kraju – opodatkowuje je i rozlicza w kraju. Gdyby dodatkowo uzyskiwała dochody za granicą, powinna, co do zasady, uwzględnić je w zeznaniu rocznym w Polsce. Za granicą posiada bowiem ograniczony obowiązek podatkowy, a w kraju – nieograniczony obowiązek podatkowy.

Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania

Może zdarzyć się sytuacja, że dana osoba będzie posiadać rezydencję podatkową w dwóch krajach jednocześnie. Osoba fizyczna może być rezydentem podatkowym w Polsce na podstawie przepisów polskich i rezydentem podatkowym innego państwa na podstawie przepisów tego państwa. Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania dbają o to, aby w takich sytuacjach ten sam dochód podatnika nie był opodatkowany dwukrotnie. Warto pamiętać, że umowy mają pierwszeństwo przed wewnętrznym prawem podatkowym wynikającym z ustaw krajowych.

Ocena rezydencji podatkowej to wieloaspektowy proces. Powinna być dokonywana indywidualnie dla każdego przypadku. Jeśli uzyskują Państwo przychody za granicą i mają problem z ustaleniem rezydencji podatkowej, zachęcamy do kontaktu z naszymi specjalistami.