Zmiany w aresztach śledczych i zakładach karnych w związku z zagrożeniem COVID-19

Zmiany w aresztach śledczych i zakładach karnych w związku z zagrożeniem COVID-19

Panująca aktualnie w Polsce sytuacja epidemii dotyka także osoby przebywające w aresztach śledczych oraz zakładach karnych. Zakłady karne zaczęły wdrażać procedury, które mają na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się na terenie kraju COVID-19. Podjęte zostały działania o charakterze profilaktycznym, które mają zapewnić bezpieczeństwo osobom osadzonym oraz funkcjonariuszom i pracownikom więziennictwa. Działania te obejmują również adwokatów i radców prawnych, udających się do jednostki penitencjarnej celem odbycia wizyt z osadzonymi.

Służba więzienna, w początkowym etapie epidemii – zgodnie z zaleceniami Głównego Inspektoratu Sanitarnego – wprowadziła profilaktyczny pomiar temperatury ciała wszystkim osobom wchodzącym na teren zakładu karnego, czy aresztu śledczego. Dotyczyło to także osób udających się na widzenia z osadzonymi. W razie uzyskania wyniku pomiaru powyżej 38 stopni Celsjusza, podejmowana była decyzja o niewpuszczeniu takiej osoby na teren jednostki. Powyższa procedura zaczęła obowiązywać we wszystkich aresztach śledczych i zakładach karnych od dnia 12 marca 2020 r. W tym zakresie wszyscy funkcjonariusze i pracownicy Służby Więziennej zostali zobligowani do zapoznania się z zaleceniami Głównego Inspektora Sanitarnego oraz informacjami w zakresie profilaktyki, przebiegu i zaleceń postępowania z osobami, u których podejrzewa się lub też stwierdzono zakażenie COVID-19. Nadto, zakłady karne i areszty śledcze zaopatrzono w zapas płynów dezynfekcyjnych, środków higienicznych i medycznych oraz maseczek ochronnych.

Wraz z obowiązywaniem nowych aktów prawnych, w tym w szczególności rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego (Dz.U 2020 r. Poz.491), uchylonego następnie w dniu 20 marca 2020 r., a także rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemii (Dz.U 2020 r. Poz.522), służba więzienna zaczęła wprowadzać coraz to bardziej radykalne środki bezpieczeństwa przed zakażeniem.

Mając na względzie w/w akty prawne oraz w związku z koniecznością podjęcia działań zapobiegawczych, w celu unieszkodliwienia źródeł zakażenia i przecięcia dróg szerzenia się choroby zakaźnej wywoływanej przez COVID-19, w związku z wystąpieniem na obszarze Warszawy potwierdzonych przypadków zarażenia wirusem COVID-19 oraz kierując się zaleceniami wydanymi przez Państwowego Inspektora Sanitarnego, jednostki penitencjarne na terenie Rzeczypospolitej Polskiej wprowadziły dodatkowe – acz konieczne – obostrzenia.

W zakresie powyższego, całkowicie wstrzymano:

• udzielanie osadzonym widzeń realizowanych na terenie jednostki penitencjarnej,
• zatrudnienie osadzonych poza terenem jednostki penitencjarnej;
• odprawianie nabożeństw i udzielanie posług religijnych.

Dodatkowo, wstrzymano przepustki, zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego oraz zajęcia mające charakter zbiorowy. Wskazano jednocześnie, że ewentualne przedłużenie ograniczeń każdorazowo będzie następowało na zasadach określonych w art. 247 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy. Ograniczenia, te są bowiem niezbędne dla minimalizowania zagrożeń epidemii, wynikają z rekomendacji służb sanitarnych i uwzględniają potrzebę ochrony życia i zdrowia osadzonych i ich rodzin, a także funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej. Tym samym, każda z jednostek penitencjarnych została zobowiązana do podjęcia wszelkich możliwych do realizacji działań, mających na celu kompensację wprowadzonych ograniczeń. Dodać trzeba, że szczegółowe informacje, dotyczące wprowadzonych zarządzeń, dostępne są na stronach internetowych poszczególnych jednostek penitencjarnych.

Wobec takiego ograniczenia kontaktów osadzonych z odwiedzającymi, a właściwie całkowitego ich braku, zasadnym jest postawienie pytania, czy w takim układzie osadzeni mają możliwość utrzymywania kontaktów z najbliższymi za pomocą środków komunikacji internetowej oraz telefonicznej w wymiarze większym niż dotychczasowy? Odpowiedź na to pytanie wydaje się dość złożona. Wszystko bowiem zależy od wewnętrznych regulacji każdego zakładu karnego, liczby osadzonych, a także możliwości technicznych każdej jednostki. Od momentu wdrożenia w/w zmian, upłynęło zbyt mało czasu, aby móc ocenić, czy osadzonym podarowano dodatkowe uprawnienia na czas panującej epidemii jako swoista rekompensata braku odwiedzin.

Realizowanie kontaktów obrońcy z oskarżonym w warunkach jednostki penitencjarnej

Przypomnieć trzeba, że jednym z podstawowych praw oskarżonego jest prawo do obrony oraz prawo do nieskrępowanego kontaktu z obrońcą. Uprawnienie to (z niewielkimi modyfikacjami) dotyczy również osób pozbawionych wolności (aresztowanych w konkretnej sprawie). Jak zatem w czasach epidemii realizowane są widzenia obrońców z osadzonymi? Wskazać należy, że również i w tym przypadku każda jednostka penitencjarna wydaje własne wewnętrzne zarządzenia, które z racji specyfiki funkcjonowania każdego zakładu, są różne. Dla przykładu, Areszt Śledczy Warszawa-Białołęka w Warszawie początkowo w dniu 17 marca 2020 r., a następnie w dniu 23 marca 2020 r. wydał zarządzenie, w którym wskazano, że zezwolenie na dokonanie czynności procesowych, w drodze indywidualnej prośby, wydaje Dyrektor tej jednostki na podstawie przedłożonego przez adwokata/radcę prawnego zaświadczenia o stanie zdrowia – z terminem ważności zaświadczenia maksymalnie do 2 dni. Jednocześnie, widzenie odbywać się może – dla bezpieczeństwa – jedynie za specjalnie ustawioną plexą. Inne jednostki zdają się takich obostrzeń nie wprowadzać, np. już na terenie Aresztu Śledczego Warszawa-Służewiec, czy też Aresztu Śledczego Warszawa-Grochów widzenia z osadzonymi odbywają się zgodnie z dotychczasowymi zasadami, z tą różnicą, że w ramach działań profilaktycznych, sprawdzana jest temperatura ciała.

Procedura z osobami zgłaszającymi się do odbycia kary pozbawienia wolności

W tym zakresie opracowano kryteria kwalifikacji osadzonych, wobec których istnieje zagrożenie zakażenia COVID-19. Wytyczne są dostosowane do konkretnych aresztów śledczych i zakładów karnych, z uwzględnieniem zaleceń Powiatowych Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych. Dotyczą one osób zgłaszających się lub doprowadzanych do jednostek penitencjarnych, które spełniają kryteria kliniczne (mają objawy choroby) lub kryteria epidemiologiczne (podróżowały lub przebywały w regionie, w którym podejrzewa się występowanie COVID-19, miały kontakt z osobami, u których stwierdzono zakażenie lub przebywały w jednostce opieki zdrowotnej, w której leczono zakażonych pacjentów). O takim przypadku każdorazowo informowany jest Sanepid. Osoby takie w pierwszej kolejności poddawane są standardowym działaniom profilaktycznym, które mają na celu ustalenie ich stanu zdrowia oraz wyeliminowanie występowania objawów, które mogłyby być chociażby skojarzone z podejrzeniem COVID-19. W sytuacji, gdy brak jest jakichkolwiek przeciwskazań, osoba taka przyjmowana jest w dotychczasowym trybie na teren zakładu karnego. A co w sytuacji, gdy funkcjonariusze Służby Więziennej powezmą wątpliwości, co do kondycji zdrowotnej skazanego? Wówczas osoba taka może zostać przewieziona do najbliższego szpitala zakaźnego, w którym – w wypadku uznania wystąpienia zagrożenia COVID-19 – jest zobligowana pozostać pod opieką lekarzy.

Na tym tle rodzi się kolejne pytanie: jakie środki karnoprawne przysługują w chwili obecnej osadzonemu, który ze względów związanych z podejrzeniem zakażenia COVID-19, nie może odbyć kary pozbawienia wolności w wyznaczonym terminie? W tym zakresie realną wydaje się być możliwość ubiegania się przez skazanego o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności, w trybie art. 151 k.k.w. Zgodnie z treścią tego przepisu:

„§ 1. Wykonanie kary pozbawienia wolności w wypadku choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby uniemożliwiającej wykonywanie tej kary sąd odracza do czasu ustania przeszkody.

• 2. Za ciężką chorobę uznaje się taki stan skazanego, w którym umieszczenie go w zakładzie karnym może zagrażać życiu lub spowodować dla jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo.”

Poddając wykładni pojęcie „inna ciężka choroba”, wskazać trzeba, że definicja ta dotyczy wyłącznie chorób somatycznych. W tej kategorii mieści się szereg chorób stanowiących dość oczywiste przeciwwskazanie do umieszczenia osoby w zakładzie karnym. Takimi chorobami są z pewnością choroby zakaźne, a zatem również COVID-19. Bezsprzecznym jest, iż osoba zarażona COVID-19, wymaga izolacji, wobec czego umieszczenia jej w zakładzie karnym nie można w żadnym względzie uzależniać od łagodnego przebiegu jej choroby, możliwości zakładu karnego do zapewnienia odpowiedniej opieki (co w realiach COVID-19 wydaje się irracjonalne), a także od samopoczucia chorego. Dodać należy, że aby skazany mógł uzyskać postanowienie o odroczeniu wykonania kary, winien złożyć pierw stosowny wniosek do sądu, który wydał wyrok w jego sprawie w I instancji.

Proponowane zmiany Ministerstwa Sprawiedliwości w aspekcie zasad odbywania kary w jednostkach penitencjarnych w związku z rozprzestrzenianiem się COVID-19

Aktualnie trwają prace nad nowym projektem, który przewiduje zmiany do Kodeksu karnego wykonawczego. Zmiany te dotyczą instytucji dozoru elektronicznego, które miałyby polegać na wprowadzeniu regulacji, zgodnie z którą, z dobrodziejstwa dozoru elektronicznego mieliby skorzystać ci skazani, wobec których orzeczono karę w wymiarze do roku i sześciu miesięcy pozbawienia wolności, a nie jak przewidują dotychczasowe przepisy – do jednego roku. Celem wprowadzenia zmian ma być, zminimalizowanie zagrożenia szybkiego wzrostu zachorowań i rozpowszechniania się epidemii. Proponowana zmiana ma zatem na celu redukcję zagrożenia epidemiologicznego w polskich jednostkach penitencjarnych, a także stworzenie lepszych warunków do prowadzenia kontrolowanego procesu resocjalizacji.

Na tym zmiany jednak się nie kończą. Ministerstwo pracuje również nad wdrożeniem regulacji, która przewiduje, że w okresie stanu epidemii z powodu COVID-19, sąd penitencjarny, na wniosek Dyrektora zakładu karnego (zatwierdzonego przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej) – a nie na wniosek skazanego – mógłby udzielić skazanemu przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, z wyłączeniem sytuacji, kiedy istnieje uzasadnione przypuszczenie, iż skazany – w czasie pobytu poza zakładem karnym nie będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności popełni przestępstwo, lub nie będzie stosował się do wytycznych, poleceń lub decyzji właściwych organów związanych z przeciwdziałaniem COVID-19 lub leczeniem zarażenia wirusem SARS-CoV-2. Taka przerwa ma być udzielona na określony czas, który może zostać przedłużany na wniosek Dyrektora zakładu karnego i nie może trwać dłużej niż do ustania stanu zagrożenia epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19.

Przepisy te, na pierwszy rzut oka, wydają się być racjonalne w zakresie aktualnej sytuacji zagrożenia COVID-19 oraz przeciwdziałania dalszego szerzenia się epidemii, jednakże jest w nich pewien „haczyk”. Ministerstwo w zakresie powyższej zmiany dotyczącej udzielenia skazanemu przerwy, planuje oddać ostateczny głos prokuratorowi. Będzie mu wówczas przysługiwać sprzeciw, który będzie mógł zgłosić nie później niż do czasu wydania postanowienia w przedmiocie udzielenia przerwy albo jej przedłużenia, a sąd – w takim przypadku – będzie musiał umorzyć postępowanie.

Aktualnie, trwają jeszcze prace nad wprowadzeniem w/w zmian. Z uwagi jednak na bardzo szybkie rozprzestrzenianie się na terenie kraju COVID-19, mają być one rozpatrywane na najbliższym posiedzeniu Sejmu.